12 lipca 2019

Kamienna Góra – miasto pełne zabytków, historii, pięknych krajobrazów i niezwykłych kontekstów!

Dziś słynie przede wszystkim z podziemnej trasy, muzeum i interesującego starego miasta. To jednak nie koniec oferty sudeckiego, śląskiego miasta. Dzieje sięgające średniowiecza zapewniły Kamiennej Górze bogatą spuściznę (m.in. tkactwo), a lokalizacja malownicze pejzaże. Postaram się przedstawić wybrane "wabiki" tej miejscowości.



Tutaj urodził się twórca Bramy Brandenburskiej oraz ojciec budowniczego Opery w Dreźnie. W Kamiennej Górze swoją przełomową książkę napisał barokowy farmaceuta. Z odwiedzinami byli tu nie tylko królowie i cesarzowie, ale i słynny poeta oraz przyszły prezydent USA. Kamienna Góra przez siedem wieków zmieniała przynależność państwową, ale zachowała swój klimat i tajemniczy urok.


W związku z tym, że liczba postów otagowanych dla Kamiennej Góry wyniosła już ponad 200 (w rzeczywistości jest ich nawet więcej), postanowiłem podsumować tym wpisem moje spotkania z omawianym miastem.




widok na miasto z Góry Zamkowej i z Antonówki 


Kamienna Góra pod tęczą 


widok na ratusz z wieży najstarszego budynku w mieście, czyli z kościoła pw. Piotra i Pawła 

Jak w przypadku wielu starych miast, także i w Kamiennej Górze atrakcyjne są nie tylko monumenty i pamiątki historyczne czy też naturalne walory, ale również niezwykłe historie i związki tej miejscowości z dziejami wielu narodów, państw i dziedzin kultury czy cywilizacji ludzkiej (przemysł, nauka). Postaram się zarysować mój subiektywny portret miasta. Pomogą mi w tym informacje z wielu źródeł oraz moje fotografie (łącznie ponad 70 z archiwalnymi!). 



rynek w Kamiennej Górze

Początki i nazwa
Najstarszym budynkiem w mieście jest kościół. To parafialna świątynia pw. Piotra i Pawła. Położona jest w ścisłym centrum, ale nie w rynku. Na centralnym placu miasta, który obecnie nazywa się placem Wolności, nie ma też obecnie ratusza. Jest tablica przypominająca, że stał tam do połowy XIX wieku.


tablica w rynku w miejscu pierwszego ratusza


Sprawia to, że kamiennogórski rynek jest dość wyjątkowy w zestawieniu z innymi śląskimi miejscowościami (choć nie unikatowy, bo również w Wałbrzychu rynek nie ma ratusza i świątyni). Źródła naukowe podają, że osadnictwo na Ziemi Kamiennogórskiej istniało już w czasach prehistorycznych. Pierwszym historycznym obiektem miał być gród obronny Straża na szczycie Góry Zamkowej. Miał on powstać w XIII wieku za panowania Henryka Brodatego (za: „Z dziejów Kamiennej Góry”).


kamień pamiątkowy przypominający o piastowskim zamku, który dał początki miastu 

W połowie XIII wieku nadane zostały prawa osadzie targowej Landishut, co tłumaczy się jako „Strażnica Kraju”. W kronikach pada nazwa miasta ponownie w związku z panowaniem Bolka I i rokiem 1292, który często uznaje się (poza trzema innymi hipotetycznymi) za właściwą datę nadania praw miejskich. Miasto od początku było areną konfliktów pomiędzy sąsiadującymi, zwaśnionymi państwami. Wnuk założyciela miasta, Bolko II, ostatni władca Księstwa Świdnicko-Jaworskiego, odbił Landeshut z rąk czeskich w 1348 roku (co ilustruje witraż w ratuszu). Wkrótce jednak miejscowość i tak stała się częścią korony czeskiej (następnie monarchii austriackiej, pruskiej i do 1945 roku pozostawała pod wpływami niemieckimi). 


scena historyczna związana z Piastem - Bolkiem II i Kamienną Górą, witraż w ratuszu w Kamiennej Górze 

Krótko po wojnie, kiedy w połowie XX wieku miasto stało się po wielu wiekach polskie, nazywało się Kamieniogora (za: „Rocznik przemysłu odrodzonej polski”, nazwa ta znana była już w polskich wydawnictwach przedwojennych, za: "Nauka polska, jej potrzeby, organizacja i rozwój") albo też Ziemsk (za: „Ziemie zachodnie i północne w 1945 roku”). Ostatecznie upowszechniła się obecna nazwa – Kamienna Góra. Jeszcze w XIX wieku Józef Lompa w swojej publikacji „Krótki rys jeografii Śląska dla nauki początkowej” z 1847 roku, w której podaje wiele polskich nazw miejscowości, Kamienną Górę opisuje wyłącznie pod starą niemiecką nazwą Landeshut. Jednak istniały też odmienne sposoby zapisu nazwy miejscowości, które nasuwały zbieżność z innym znanym polskim miastem. Chodzi o Łańcut, czyli spolszczone Landeshut (niektóre źródła mówią, że ten związek nie był przypadkowy i chodziło o śląskie osadnictwo na wschodzie, za: „Zamek w Łańcucie. Zwięzły opis dziejów i zbiorów”).


wieża kościoła pw. Piotra i Pawła oraz Karkonosze w tle 


wieże: wodna kolejowa, przemysłowa, ratuszowa oraz kościelna (Kościół Łaski)

Obecnie nazwę miasta można geograficznie kojarzyć z pasmem Gór Kamiennych – jednym z wzniesień tego pasma jest wspomniana, ważna dla dziejów miejscowości Góra Zamkowa. Z kolei w dawnych czasach to Rudawy Janowickie, pod niemiecką nazwą jako Landeshuter Kamm, były kojarzone z Kamienną Górą.


Chełmiec widziany z Kamiennej Góry 


Śnieżka widziana z Kamiennej Góry 


bocianie gniazdo w Kamiennej Górze i Śnieżka w tle 


Położenie i komunikacja
Kamienna Góra leży w malowniczej Kotlinie Kamiennogórskiej w Sudetach. Otoczona jest pasmami: Gór Kamiennych, Gór Wałbrzyskich, Rudaw Janowickich i Karkonoszy. Przez kotlinę i miasto przepływają rzeki: Zadrna oraz Bóbr. Kotlina jest częścią Bramy Lubawskiej, która stanowi strategiczne miejsce na pograniczu. Stąd miasto było szczególnie ważnym miejscem obronnym i handlowym. Przez wieki ta lokalizacja była wykorzystywana.


Obelisk upamiętniający paradę wojsk koalicyjnych w 1813 roku. Na polach pod Landeshut odbyła się defilada wojsk przed królem Prus Fryderykiem Wilhelmem III i carem Aleksandrem I (10 sierpnia 1813). Pomnik postawiono pod koniec XIX wieku

Z historią Kamiennej Góry i okolic wiążą się duże bitwy (w czasie wojen śląskich w XVIII wieku oraz w XIX wieku. Koncentracja wojsk nastąpiła też w czasie wojen napoleońskich – upamiętnia to obelisk przy osiedlu Antonówka. Wówczas zresztą w Kamiennej Górze przebywała przez jakiś czas Marie von Clausewitz, urodzona w Warszawie żona autora słynnego traktatu „O wojnie”, który został wydany jej staraniem po śmierci męża, za: „Marie von Clausewitz: The Woman Behind the Making of On War”. Kiedy w XX wieku doktryna wojenna się zmieniła, miasto zyskało odmienne znaczenie – było postrzegane jako bezpieczne i ulokowano w nim m.in. przemysł wojenny, czego pozostałością są tunele i legendy o tajnych projektach).


witraż z ratusza przedstawiający bitwę pod Kamienną Górą w 1760 roku 


zachód słońca widziany z Góry Zamkowej 



podziemia Arado 

Już 150 lat temu do miasta przyjechał pierwszy pociąg. Powstał dworzec kolejowy - architektonicznie jeden z ciekawszych małych dworców Śląska. Linie były rozwijane. Najnowszą szansą na rozwój w regionie jest budowa trasy S3. Położenie miasta było zarazem korzystne (szlaki handlowe), jak i wiązało się z zagrożeniami (wspomnienie przemarsze wojsk, bitwy). Dziś lokalizacja może być postrzegana pozytywnie ze względu na uroki krajobrazowe. Kamienna Góra może stanowić punkt wypadowy na podróżowanie po Sudetach i południu Dolnego Śląska. Można też podróżować do Czech – dla Skalnego Miasta jest około 30 km, do Pecu pod Śnieżką około 40, a do kompleksu barokowego w Kuksie 50. Koleje Dolnośląskie zapewniają całoroczne połączenia transgraniczne. Rozwinięta jest również komunikacja autobusowa m.in. na trasie do Wałbrzycha czy Wrocławia. 






już 150 lat temu na kamiennogórski dworzec przyjeżdżały pociągi - wizyta historycznego parowozu na dworcu w Kamiennej Górze oraz zwyczajny ruch kolejowy towarowy i pasażerski przy obiekcie 

Pod względem turystycznym przez Kamienną Górę przebiega m.in. Sudecka Droga św. Jakuba czy też Europejski Długodystansowy Szlak Pieszy E3. Kilka kilometrów od granic miasta przebiega (przez Krzeszów) Główny Szlak Sudecki.





zabytkowe obiekty związane dawniej z przemysłem tekstylnym w Kamiennej Górze 



Ciekawe zabytki
Kamienna Góra ma już ponad 700 lat i jest pełna ciekawych pamiątek architektonicznych i historycznych. Jak wspomniałem najstarszym budynkiem jest obecnie kościół pw. Piotra i Pawła. Oprócz tego na uwagę zasługuje inna ciekawa świątynia. To poewangelicki tzw. Kościół Łaski (więcej o nim w osobnym artykule - poniżej) – przy kościele tym znajdowała się słynna Biblioteka Wallenberga (w jej zbiorach było m.in. dzieło Kopernika „O obrotach sfer niebieskich”!) oraz gabinet osobliwości, stanowiący zaczątek muzealnictwa i osiemnastowieczną atrakcję turystyczną. 





Kościół Łaski i wystawa prezentująca jego dzieje w Muzeum Tkactwa 

Rynek otoczony jest kamienicami – właśnie w jednej z nich wciąż działa apteka, której początki sięgają czasów średniowiecza! Dziś ma już 650 lat, a związany był z nią Vielheuer, autor przełomowego podręcznika aptekarskiego, w którym podał pierwszy niemiecki opis czekolady. Już stare opowieści mówią o tym, że na rynku również straszy!


wyjątkowa apteka w Kamiennej Górze, której początki siekają XIV wieku 

W jednej z najbardziej reprezentacyjnych kamienic mieszczańskich (jednocześnie jest to unikalny kompleks tkacki znajdujący się na Mapie Zabytków Techniki) znajduje się Muzeum Tkactwa. W jego salach wystawienniczych można zobaczyć ekspozycje poświęcone historii tkactwa, którym przez wieki żyła Kamienna Góra, ale też zbiory sztuki i eksponaty związane z historią miasta. 







rynek, Muzeum Tkactwa i jego zbiory 

Poza rynkiem, w miejscu dawnej Bramy Górnej, stoi od początku XX wieku ratusz – to jeden z najpiękniejszych budynków administracji samorządowej w małych śląskich miastach. Zdobią go nie tylko płaskorzeźby na fasadzie, ale i zachowane oryginalne wyposażenie, w tym cenne witraże. 



zabytkowy ratusz w Kamiennej Górze 

Ponadto warto wspomnieć o zabytkowym cmentarzu żydowskim, a także ruinach zamku Kreppelhof, czyli niegdyś pięknej i bogatej rezydencji na obrzeżach miasta. Jedną z głównych atrakcji turystycznych są podziemia, czyli Arado.


zabytkowe sanatorium 



ruiny zamku Kreppelhof 




podziemia Arado 




zabytkowy cmentarz żydowski 



zabytkowe mosty: żelbetowy z 1924 roku i dawny kolejowy z XIX wieku (obecnie droga rowerowa) 


Przyroda i krajobrazy
Nie tylko efekty działalności człowieka sprawiają, że Kamienna Góra i okolice są warte zobaczenia. Wspaniałe ciekawostki tworzy tu  też natura. Już pejzaże górskie są niezwykle cenne. Sam wjazd do miasta od strony Wałbrzycha gwarantuje zachwyt widokiem kotliny, ponad którą górują Karkonosze ze Śnieżką. Doskonałym punktem widokowym jest też Góra Zamkowa. Kamienną Górę otacza zieleń (na osiedlu Antonówka zaczyna się Rudawski Park Krajobrazowy). Urokliwym miejscem jest też miejski zalew - czyli sztuczny zbiornik wodny otoczony alejkami. 


wiosenne zawilce w okolicach miasta 




zimowy, jesienny i wiosenny zalew 


widok na zachód słońca w Karkonoszach z Kamiennej Góry 


panorama na okolicę z Góry Widok 


Pagórek Monarchów koło Antonówki w rzepaku 


pola rzepaku wokół Kamiennej Góry i Trójgarb z wieżą w tle 


pola łubinu 

Łąki i pola wokół porastają rośliny dzikie i uprawne, które wiosną i latem zapewniają często spektakularne widoki. Jesień i zima również oferują świetne krajobrazy, w których natura łączy się z kulturą w spójną i piękną całość. Ponadto na obrzeżach miasta znajduje się nieczynny kamieniołom melafirów w Kamiennej Górze - o którym czytamy, że ma "unikatową wartość w skali Polski" (dokument na stronie Ministerstwa Ochrony Środowiska). Właśnie w kamiennogórskich skałach wałbrzyski odkrywca Eufrozyn Sagan znalazł interesującą skamieniałość pajęczaka.  


bociany z Kamiennej Góry i Śnieżka w tle 


zachód słońca w Karkonoszach widziany z Kamiennej Góry 


molo nad zalewem 


pola rzepaku 


nocne molo 


ciekawa skamieniałość z Kamiennej Góry, wystawa w Starej Kopalni w Wałbrzychu 


zachód słońca widziany z Góry Zamkowej, dominuje wieża kościoła pw. Piotra i Pawła 

Tropem sław
Jak już wspomniałem z Kamienną Górą wiążą się też ciekawe nazwiska i historie. Rozwinąłem już nieco temat związany z bitwami. Koniecznie trzeba podkreślić, że właśnie w Kamiennej Górze na świat przyszedł Carl Gotthard Langhans, ważny budowniczy. To właśnie on wzniósł cenne kościoły w Wałbrzychu czy Dzierżoniowie, pałace we Wrocławiu i Bramę Brandenburską w Berlinie, jedną z najlepiej rozpoznawalnych europejskich budowli. Jego syn był z kolei autorem m.in. Opery Wrocławskiej i synagogi w stolicy Dolnego Śląska. Znanym architektem związanym z Kamienną Górą był też Gottfried Semper, syn kamiennogórskiego kupca, autor opery w Dreźnie. W mieście na świat przyszedł też Christian Ludovici, rektor Uniwersytetu w Lipsku, przełożony Jana Sebastiana Bacha w Szkole św. Tomasza. Ciekawą postacią może być też rewolucjonista Gustav Adolph Schlöffel, ale i lekarz Bernhard Nocht , którego nazwisko nosi jeden z najsłynniejszych ośrodków leczenia chorób tropikalnych w Hamburgu, w 1933 roku nominowany do Nagrody Nobla (za: www.nobelprize.org). 


okładka przełomowej książki aptekarza z Kamiennej Góry (foto: skan, za: digital.ub.uni-duesseldorf.de)*


medalion z wizerunkiem Langhansa, Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze 

Ważnym naukowcem pochodzącym z tego miasta był też Viktor Hamburger, pionier embriologii (jego imię nosi czytelnia w Bibliotece Pedagogicznej przy Powiatowym Centrum Edukacji w Kamiennej Górze oraz nagroda przyznawana przez amerykańskie Stowarzyszenie Biologii Rozwoju - Society for Developmental Biology). Ponadto swoje korzenie mieli tu również: zoolog Walther Arndt, karkonoski malarz Friedrich Iwan. W Kamiennej Górze przebywali m.in. autor „Fausta” Johann Wolfgang von Goethe (1790) oraz późniejszy 6. prezydent USA, John Quincy Adams (1800). Gościli tu również królowie i cesarze, w tym kilkukrotnie Fryderyk Wielki. W Kamiennej Górze przebywał i tworzył XVIII-wieczny poeta śląski Günther, do którego słów muzykę pisali wielcy kompozytorzy baroku i klasycyzmu. Również czasy powojenne to ciekawe nazwiska. W mieście działał uznany szopkarz, Andrzej Morański, który wielokrotnie zwyciężał w krakowskim konkursie. Jedna z jego szopek znajduje się we wspomnianym Muzeum Tkactwa. Swoją karierę zaczynał tu mistrz fotografii Stefan Arczyński. 


szopka Andrzeja Morańskiego w zbiorach Muzeum Tkactwa 

Wydarzenia
W Kamiennej Górze odbywają się rozmaite wydarzenia. Najważniejsze z nich to cykliczne święto miasta "Dni Kamiennej Góry" na początku czerwca, Święto Mleka pod koniec sierpnia, a także Rajd Arado w maju. Ponadto organizowane są jarmarki świąteczne, jarmarki staroci (każda ostatnia sobota miesiąca), koncerty, wystawy i rozmaite spotkania. 


przyjazd historycznej lokomotywy na dworzec w Kamiennej Górze 


rajd pojazdów zabytkowych na kamiennogórskim rynku 



Inne blogowe teksty na temat ciekawostek z Kamiennej Góry:

* pozostałe zdjęcia w artykule to materiały własne autora bloga 
****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz