Bachowski renesans we Wrocławiu – jak stolica Dolnego Śląska przywracała chwałę najsłynniejszemu barokowemu kompozytorowi (muzyka, zdjęcia, ciekawostki)

W pierwszej połowie XIX wieku Wrocław był obok Berlina jednym z najaktywniejszych ośrodków odkrywania i publicznego prezentowania twórczości Jana Sebastiana Bacha. Spuścizna zmarłego w 1750 roku mistrza, którego nazywa się niekiedy „ojcem muzyki”, była przez dziesięciolecia w zasadzie nieznana publiczności koncertowej. Wszystko zmieniło się w Berlinie w 1829 roku. Świadkiem tego wydarzenia był wrocławski muzyk, który postanowił aktywnie włączyć się w nurt „ożywiania Bacha”. Już w 1830 roku w Auli Leopolidna zaprezentował z zespołem „Pasję św. Mateusza”. Był to początek niezwykłej muzycznej drogi, dzięki której Wrocław został zapamiętany jako jedna z bachowskich stolic Europy. 

Z Bachem stolica Dolnego Śląska wiąże się w różny sposób. W tym mieście grali i edukowali się uczniowie, współpracownicy i przyjaciele Bacha. Tutaj też rodził się bachowski renesans. Kilka ciekawostek związanych z tym procesem, dzięki któremu dziś możemy delektować się wielkimi dziełami Jana Sebastiana Bacha tak, jakby nigdy nie zostały zapomniane. 


Bach był aktywny pod koniec baroku. Doprowadził stylistyczne walory epoki do perfekcji. Jednak za jego życia szturmem popularność zdobywały nowe formuły kompozytorskie i pojawiały się zwiastuny diametralnie innej stylistyki. Nawet synowie Bacha tworzyli muzykę odmienną od tego, co grał słynny kantor z Lipska. Spuścizna autora fug stała się wkrótce po jego odejściu w dużej mierze jedynie zestawem ćwiczeń do nauki gry na instrumentach, znana była garstce wirtuozów, teoretykom kompozycji czy badaczom i kolekcjonerom manuskryptów. Publiczność koncertowa w zasadzie przez kilka dziesięcioleci na przełomie XVIII i XIX wieku nie miała styczności z muzyką Bacha, tak jak i innych barokowych mistrzów.

Sytuacja zmieniła się, gdy 20-letni Felix Mendelssohn wykonał w 1829 roku w Berlinie „Pasję św. Mateusza” Bacha. Ten utalentowany romantyk, który kilka lat wcześniej odwiedził Duszniki-Zdój, rozpoczął proces określany mianem Bachowskiego Odrodzenia, Przebudzenia czy też Renesansu (Bach Revival, Bach Awakening, Bach Renaissance).

pomnik Bacha w Lipsku, gdzie kompozytor tworzył od 1723 do 1750, kiedy zmarł

Wrocław nie został w tyle. Po Berlinie „Pasja” - monumentalny utwór oratoryjny Bacha z czasów lipskich – została zaprezentowana we Frankfurcie, a 3 kwietnia 1830 we Wrocławiu. Były to trzy pełne publiczne wykonania tej kompozycji zagrane po raz pierwszy od około 80 lat, w dodatku poza Lipskiem, gdzie "Pasja" miała premierę.

muzykujące anioły, Muzeum Narodowe we Wrocławiu

We Wrocławiu za bachowski renesans odpowiedzialny był Johann Theodor Mosevius (25 wrzesień 1788 - 15 września 1858). W literaturze muzykologicznej określany bywa jako „wielki entuzjasta Bacha”. W maju 1825 roku założył on w stolicy Dolnego Śląska Singakademie – chór związany z jego działalnością kapelmistrzowską na Uniwersytecie Wrocławskim. Koncerty odbywały się od 29 listopada 1825 roku, kiedy Akademia Śpiewacza zadebiutowała. Pierwsze wykonane zostało oratorium „Samson” Haendla z 1743 roku, słynnego rówieśnika Bacha. Przypomnę, że dziadek Haendla urodził się we Wrocławiu! (na ten temat TUTAJ). Rolę tytułowego biblijnego siłacza zaśpiewał we wrocławskiej realizacji... Albert Wagner, starszy brat Ryszarda Wagnera. Pierwszy publiczny występ został wykonany w sali muzycznej uniwersytetu 8 maja 1826 roku - zabrzmiało również wspomniane oratorium Haendla z udziałem Wagnera.

tablica upamiętniająca Mosewiusa we Wrocławiu 

publikacja Mosewiusa na temat Pasji Bacha

Pięć lat po założeniu Akademia wykonała kolejne ważne dzieło. Tym razem wybór padł na „Pasję św. Mateusza” Bacha – dzieło z 1729 roku. Wrocławski zespół był trzecim, po muzykach z Berlina i Frankfurtu, który zaprezentował kultową wielkopiątkową kompozycję Bacha publiczności w XIX wieku. Premiera odbyła się 3 kwietnia w Auli Leopoldina – reprezentacyjnej sali Uniwersytetu Wrocławskiego. Ukoronowane sukcesem przedsięwzięcie artystyczne doczekało się powtórzenia jeszcze tego samego roku, 5 maja. Następnie „Pasja” była wykonywana regularnie.

program wrocławskiej Akademii Śpiewaczej wydany z okazji 25-lecia zespołu - podane są daty koncertów, w tym wykonania kompozycji Bacha (GoogleBooks) 

Z okazji 10-lecia Akademii, na uroczystym koncercie 23 maja 1835 roku zaśpiewany został „Magnificat” Bacha – do dziś jeden z popularniejszych utworów wokalno-instrumentalnych tego kompozytora.

Aula Leopoldina Uniwersytetu Wrocławskiego - jedna z najpiękniejszych sal barokowych na Dolnym Śląsku - tu 3 kwietnia 1830 roku wykonana została Pasja Bacha 

W repertuarze Akademii znajdowało się wiele kantat, oratoriów i innych kompozycji Bacha. W podsumowaniu, które zostało wydane w 1850 roku załączona została długa lista bachowskich dzieł, które udało się przywrócić do życia koncertowego i zaprezentować dolnośląskiej publiczności.

W 1852 Mosewius wydał w Berlinie kilkudziesięciostronicową analizę „Pasji” Bacha – dzieło to nosi tytuł „Johann Sebastian Bach's Matthäus-Passion: musikalisch-aesthetisch dargestellt”.

Literatura bachowska podaje, że Mendelssohn, Schelble i Mosewius byli pierwszymi muzykami, którzy przyczynili się do rozpropagowania zapomnianej twórczości Bacha.
W wydaniu „Pasji św. Mateusza” z 1830 roku „Grosse Passionsmusik nach dem Evangelium Matthaei” znajduje się długa lista subskrybentów z Wrocławia. Potwierdza to skalę zainteresowania dziełem Bacha na Dolnym Śląsku.
Warto nadmienić, że o wrocławskiej aktywności w propagowaniu Bacha w XIX wieku pisał w swojej książce o barokowym kompozytorze Albert Schweitzer – autorytet w dziedzinie bachowskiej i laureat pokojowej nagrody Nobla.

muzykujące anioły, gmach Uniwersytetu Wrocławskiego 

Drobne utwory Bacha były grane we Wrocławiu nawet wcześniej. Źródła podają, że kantor Gottlieb Siegert z kościoła św. Bernarda już w marcu 1820 roku wykonał kantaty Jana Sebastiana Bacha.

wydanie "Pasji" Bacha z 1830 roku, w gronie subskrybentów wymienieni są wrocławianie (Google Books) 

Wrocław nie tylko grał Bacha, ale i wydawał jego dzieła. Ponadto w 1801 roku została w stolicy Dolnego Śląska wydana jedna z pierwszych biografii kompozytora! Chodzi o książkę „Johann Sebastian Bach nebst einer kurzen Darstellung seines Lebens und seiner Manier”, którą napisał Ludwig Anton Leopold Siebigk. Zawiera ona na 30 stronach życiorys kompozytora i opis stylistyki jego twórczości. Rok później w Lipsku wydana została publikacja Forkela „Ueber Johann Sebastian Bachs Leben, Kunst und Kunstwerke”, która doczekała się tłumaczeń i uchodzi za pierwszą ważną biografię Jana Sebastiana Bacha.

biografia Bacha z analizą jego twórczości wydana w 1801 roku we Wrocławiu - jedno z pierwszych tego typu dzieł muzykologicznych (Google Books) 

Związki renesansu bachowskiego z Wrocławiem opisane są w rozmaitych publikacjach, jednym z najważniejszych źródeł jest niewątpliwie kompleksowa praca prof. Marii Zduniak „Bachrezeption in Breslau im 19.Jahrhundert”. Korzystałem też z dokumentów źródłowych oraz z: „Music of the past, instruments and imagination”, „Johann Sebastian Bach: Life and Work”, „Bach und die Nachwelt: 1750-1850”.


**** 
polecam też inne wpisy o związkach Bacha i jego twórczości z Wrocławiem i Dolnym Śląskiem:
Bach – ślady mistrza kontrapunktu

Bachowski taniec życia i śmierci do słów wrocławskiego poety (+ ciekawe zegary dolnośląskiej stolicy)

Artystyczny testament Bacha, tajemnicza muzyka, matematyka i ręka Dolnoślązaka (Sztuka Fugi i Altnickol)

Bach! - piorun i muzyka – o relacjach łużyckiego naukowca i słynnego muzyka

Bach, św. Mateusz i dziadek stryjeczny księżnej z Książa (pasyjne zdjęcia i kilka słów o muzycznej parodii, która nie była śmieszna)

Bachowski kącik – Jana Sebastiana Bacha kontakty z Dolnoślązakami, związki jego utworów z Dolnym Śląskiem i mnóstwo innych kontekstów (wybór)

oraz posty oznaczone tagiem #Bach 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

***