16 lipca 2023

Wężowe ciekawostki z Dolnego Śląska (GALERIA)

Mają raczej złą sławę, choć w przyrodzie zajmują ważne miejsce i tępią szkodniki. Kojarzą się ze śmiercią, siłami nieczystymi, demonami i grzechem. Ich trujący jad napawa lękiem. Węże pojawiają się jednak również w medycznej symbolice. 


Wybrałem rozmaite wizerunki węży z Dolnego Śląska, a także miejsca, w których zobaczymy żywe węże oraz ich ciała, jak również rośliny kojarzone z wężami. Jesteście gotowi na spotkanie z pełzającymi gadami, które słyną z duszenia i kąsania ofiar?? 

Węże (z łaciny Serpentes) to podrząd gadów. Charakteryzują się wydłużonym, beznogim ciałem. Skóra węży pokryta jest łuskami.  Są to zwierzęta mięsożerne. Wśród węży występują gatunki jadowite. Zabijają lub ogłuszają swoje ofiary toksynami. Inne je duszą. Następnie połykają w całości. Większość gatunków węży składa jaja. Ich nazwa w wielu językach wywodzi się od serp (indoeuropejskie) - „pełzać”. W Polsce występuje 5 gatunków węży, w tym: gniewosz plamisty, wąż Eskulapa, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata



rzeźba "Alegoria rybołówstwa" z XIX wieku stojąca przed Muzeum Narodowym we Wrocławiu 



witraż w kościele w Mściwojowie 


epitafium w katedrze w Legnicy 


nagrobek w Chełmsku Śląskim 

Węże w wielu kulturach są symbolem zła i śmierci. Na przykład jedna z mitycznych Gorgon – Meduza - opisywana jest jako  stworzenie z wężami zamiast włosów. Z kolei z postacią Kleopatry, królowej Egiptu, wiąże się tradycja używania węży w celu zabicia wroga lub popełnienia samobójstwa. 


Śmierć Kleopatry - obraz na wystawie w Muzeum Powiatowym w Nysie (w dawnym pałacu biskupów wrocławskich) - Nysa historycznie należała do Dolnego Śląska 



Daniel Caspers von Lohenstein (poeta z XVII wieku związany z Wrocławiem): Cleopatra: Trauerspiel - ilustracje


Minerwa z egidą - tarczą, na której umieszczona była głowa Meduzy o wężowych włosach - Uniwersytet Wrocławski 

W biblijnej historii stworzenia wąż kusił Adama i Ewę, aby skosztowali owocu z drzewa poznania – co stało się początkiem grzechu i upadku człowieka. Od tamtej pory wąż kojarzy się z siłami piekła. 


Adam i Ewa z wężem w Raju - dekoracja sarkofagu Schaffgotschów w mauzoleum w Raszowie 


Adami Ewa z wężem w Raju - dekoracja empory kościoła w Sobieszowie 


Adami Ewa z wężem w Raju - zabytkowy obrazek święty - wystawa w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu 


Adami Ewa z wężem w Raju - Muzeum Miedzi w Legnicy 



Adami Ewa z wężem w Raju, Galeria sztuki ludowej Jana Giejsona w Bardzie



Ewa z wężem w Raju, Cranach, Muzeum Narodowe we Wrocławiu 



Adami Ewa z wężem w Raju - zabytkowy obrazek święty - wystawa w Muzeum Etnograficznym we Wrocławiu 

Ale nie tylko złe aspekty węża pojawiają się w kulturze i symbolach. Uroboros to egipski symbol węża połykającego własny ogon - znak wieczności. Użynany również w rozmaitych mistycznych (np. gnoza i alchemia) i okultystycznych wierzeniach. Wąż jest także symbolem heraldycznym, zarówno w herbach rodzin szlacheckich, jak i miejscowości. 


Uroboros - detal na nagrobku na cmentarzu przy kościele we Wleniu 


tarcza herbowa z wężem, kominek w pałacu Schaffgotschów w Sobieszowie 

Trzy wciąż używane i popularne symbole są związane z wężami, to: Kielich Higiei, symbolizujący farmację, kaduceusz (Merkurego/Hermesa) – znak pokoju i handlu oraz Laska Eskulapa – symbol medycyny. 


postać alegoryczna z laską z wężami, Aula Leopoldina Uniwersytetu Wrocławskiego 


wąż z Eskulapem i Higieną - sgraffito w hali spacerowej w Szczawnie-Zdroju 


Hermes z laską z wężami, Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze 


wąż z kielichem, polichromia w kamienicy we Wrocławiu 


Eskulap z laską z wężem i Higiena, gmach przygodni w Wałbrzychu 


Hermes z laską z wężami, kamienica w Kowarach 


szafka aptekarska z symbolem węża, Muzeum Farmacji we Wrocławiu 


alegoria z laską z wężami, Aula Leopoldina Uniwersytetu Wrocławskiego 


Eskulap z laską z wężem, Zakład Przyrodoleczniczy w Szczawnie-Zdroju 


symbole w wężami na fasadzie kamienicy w Kłodzku 


laska Eskulapa z wężem, nagrobek na cmentarzu żydowskim we Wrocławiu 

W Biblii pojawia się symbol miedzianego węża – znaku zbawienia. To opowieść związana z Mojżeszem. Do tego symbolu odnosił się m.in. Jan Ewangelista: „A jako Mojżesz podwyższył węża na puszczy, tak potrzeba, aby podwyższon był Syn człowieczy”. Nie bez powodu wąż miedziany pojawia się często w kościołach. 


wąż miedziany, bazylika w Krzeszowie 



wąż miedziany, bazylika w Krzeszowie 


wąż miedziany, Muzeum Narodowe we Wrocławiu  



wąż miedziany, kamienica biblijna w Goerlitz 
Goerlitz to miasto na Łużycach, w Saksonii, historycznie związane z Śląskiem i Dolnym Śląskiem (leżące w prowincjach Śląskiej i Dolnośląskiej w latach 1815 - 1945)

Nie mniej istotny jest symbol Maryi depczącej węża - jest to symbol jej niepokalanego poczęcia, czyli życia bez zmazy grzechu pierworodnego. 


polichromia w kościele w Kowarach 


witraż w kościele w Kłodzku 


ołtarz w kościele w Grzmiącej 


kolumna maryjna w Ząbkowicach Śląskich 

Od węża pochodzi także nazwa instrumentu muzycznego. To serpent – dęty instrumenty z rodziny cynków. W swoich utworach ten instrument wykorzystali m.in. Richard Wagner (na Dolnym Śląsku w 1848 i 1863) i Felix Mendelssohn (na Dolnym Śląsku w 1823 roku). 


pokonanie Hydry - bestii o wężowym ciele, Uniwersytet Wrocławski 

Żywe węże można spotkać m.in. w ZOO (np. Wrocław) czy na wystawach (Muzeum Przyrodnicze w Goerlitz*). Szkielet węża eksponuje Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu Wrocławskiego


Zoo we Wrocławiu 


Muzeum Przyrodnicze we Wrocławiu 



żywe węże w wiwarium Muzeum Przyrodniczego w Goerlitz 


bocian/czapla z wężem w dziobie, Muzeum Miejskie Wrocławia 


bocian z wężem w dziobnie, kamienica we Wrocławiu 

W świecie roślin wężowe konteksty reprezentuje kilka roślin. To na przykład takie gatunki.
Wężymord niski. Jako Schlangenmord wymienia go atlas botaniczny Śląska „Flora Silesiaca, oder Verzeichniß der in Schlesien wildwachsenden Pflanzen” z 1777 roku. Roślina ma jadalne korzenie. Można spotkać przetwory opisywane jako Skorzonera - w słoikach marynowane warzywo (korzeń).  

Żmijowiec zwyczajny (Echium vulgare) – gatunek z rodziny ogórecznikowatych. Swoją nazwę zawdzięcza wystającym z korony kwiatu pręcikom, przypominającym język żmii. Pod nazwą Schlangenhaupt występuje w książce "Flora Silesiaca, oder Verzeichniß der in Schlesien wildwachsenden Pflanzen” z 1777 roku. Łacińska nazwa Echium pochodzi od echis – żmija. Wierzono, że roślina ta leczy po ukąszeniu żmii. Ponadto jej kwiaty z profilu przypominają głowę węża z wysuniętym językiem. 


Heinrich Gottfried von Mattuschka: "Flora Silesiaca" - opis żmijowca z XVIII wieku 


żmijowiec, Sudety 


Heinrich Gottfried von Mattuschka: "Flora Silesiaca" - opis wężymorda z XVIII wieku 

Znany XIX-wieczny wrocławski pisarz Karl von Holtei, w swoim tomie "Gedichte" wydał wiersz o wężu. Muzykę napisał do niego Ernst Scholz (od 1871 do 1882 roku dyrygował koncertami we Wrocławiu) - to pieśń "Schlange", op. 49.
Kilka legend związanych z wężami i żmijami podają stare zbiory opowieści ludowych z Śląska (jak "Schlesische Sagen. 1, Spuk- und Gespenstersagen"). 


wiersz Holteia 



legenda z tomu "Schlesische Sagen" 

W geografii Sudetów znaleźć można wiele nazw, które odwołują się do węży. Żmijowiec (niem. Otter Köppel, 1153 m n.p.m.) – szczyt w Masywie Śnieżnika. Żmij (niem. Ottenstein, Otterstein, 887 m n.p.m.) - szczyt w Górach Sowich. Na mapach można również znaleźć np. Żleb Wężowy w Karkonoszach

Z kolei z geologią związany jest serpentynit – skała metamorficzna. Jej nazwa pochodzi od podobieństwa tekstury skały do ​​skóry węża. Z Dolnym Śląskiem związane są jednostki geologiczne: Masyw serpentynitowy Gogołów-Jordanów, Masyw serpentynitowy Szklar, Masyw serpentynitowy Braszowic, Masyw serpentynitowy Sobótki


góra Żmijowiec w Sudetach 

Światowy Dzień Węża obchodzony jest 16 lipca. 


polecam również:

Salamandra – przyroda Sudetów, pieśń doktora Uniwersytetu Wrocławskiego, legenda z Lubania, studencki toast, mistyczne słowa i wiele innych kontekstów (GALERIA + ciekawostki)

Konie – dolnośląskie zabytki i miejsca związane z końmi (GALERIA)

Jaskółki – ptaki symbole: wybrane ciekawostki ze świata przyrody, kultury i sztuki, związane z Dolnym Śląskiem

Niedźwiedzie ciekawostki związane z Dolnym Śląskiem i Sudetami! (zabytki, geografia, sztuka, przyroda, literatura, przysłowia, maskotki)

Zając/Królik po śląsku – czyli ciekawostki związane z popularnym zwierzakiem w literaturze, heraldyce, języku, sztuce, botanice i nie tylko (maskotka i chiński znak zodiaku na Dolnym Śląsku i w twórczości oraz życiu Dolnoślązaków)

Motyle – dolnośląskie akcenty w naturze, sztuce i nauce (GALERIA + ciekawostki)

Dinozaury i ich mityczni kuzynowie (GALERIA + ciekawostki) – śląskie i sudeckie konteksty: od gada „Ślązaka” po mistykę, legendy i dzieła sztuki

Wieloryb – dolnośląskie i łużyckie konteksty: zabytki i historia (GALERIA + #ciekawostki)

Koty! - od kotów z Książa, przez koty kłodzkie po kocie języki, kocie łby, koty z gór i kotki z drzew i łąk (Dolny Śląsk i Sudety) (GALERIA i #ciekawostki)

Bocian – ptak i symbol: dolnośląskie i sudeckie bociany w naturze i kulturze (GALERIA + ciekawostki historyczne i turystyczne)

Psia sztuka (wybór z Dolnego Śląska i okolic) GALERIA + ciekawostki


54. post z cyklu WOW

Wow! to mój zestaw ciekawostek, w których pokrótce opisuję niezwykłe zabytki czy widoki, jakie udało mi się uchwycić podczas moich wypraw. To rzeczy małe i duże. Często o niecodziennym kontekście lub niezwykłej historii. Zapraszam TUTAJ


****
niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz