Niedźwiedzie jednym kojarzą się ze zwierzyną leśną, innym z charakterystycznym gwiazdozbiorem, jeszcze innym z ulubioną maskotką czy miodem. Drapieżne misie są niewątpliwie obecne w kulturze. Polowano na nie („Pan Tadeusz”!) dla sportu i pożywienia, a także chwytano jako zwierzęta np. cyrkowe czy hodowlane w zoo („Bärenzwinger” – to jedna z najstarszych części wrocławskiego zoo). Opowiadano o nich bajki i przysłowia. Pisano o nich wiersze i pieśni. Przedstawiano je na obrazach i rzeźbach. Niedźwiedzie były nawet w pradawnych czasach zwierzętami kultowymi (rzeźba ze Ślęży!). Są symbolem dzikości, siły, ale i oddania. Jaskinia Niedźwiedzia w Sudetach uchodzi za jedną z najpiękniejszych w Polsce i Europie.
Oto zestaw wybranych ciekawostek związanych z niedźwiedziami i ich obecnością w kulturze i historii oraz turystyce na Dolnym Śląsku i w Sudetach.
Imiona, takie jak Urszula i Bernard, pochodzą od łacińskiego i germańskiego określenia niedźwiedzia i niedźwiedzicy. Znane są misie z bajek i animacji dla dzieci, jak Yogi, Paddington, Puchatek, Koralgol. Ale to tylko część misiowych kontekstów. W tym wisie mnóstwo niedźwiedzi prosto z Dolnego Śląska.
Mała architektura, detale i zabytki
Jak przystało na poważny symbol, niedźwiedź doczekał się wielu rozmaitych przedstawień w formie reliefów, rzeźb czy też innych dekoracji. Wybrałem kilka przykładów m.in. z Wrocławia, Legnicy, Polanicy-Zdroju, Kamiennej Góry, Mirska.
.JPG)
„Miód jedzący”
To słowiańska etymologia słowa określającego niedźwiedzia. Wiążą się z tym legendy, przysłowia i kultura materialna. Choćby fantastyczne ule figuralne w kształcie misiów. Niedźwiedzie można też zobaczyć na symbolach cechowych związanych z wyrobem miodu i pierników (ciasta miodowego).
Symbol kultowy
Śląsk i Sudety mogą się pochwalić wyjątkowym niedźwiedziem. To posąg kultowy – zwany Niedźwiedziem (lub Dzikiem) - powstały prawdopodobnie w okresie lateńskim (około 400–200 roku p.n.e.), umieszczony na szczycie Ślęży, a związany z kręgiem kultury celtyckiej.
Miś zabawkowy
Już od ponad 100 lat niedźwiadki pluszowe cieszą jako zabawki. Mają nawet swój uroczysty dzień w kalendarzu świąt nietypowych (25 listopada obchodzimy Dzień Pluszowego Misia). W dolnośląskich muzeach, szczególnie tych, które zajmują się kolekcjonowaniem zabawek, można spotkać na wystawach rozmaite stare misiowe przytulanki ("Teddy Bear")
Miejsca i słowa
Niedźwiedzie to także językowe ciekawostki. Karl Friedrich Wilhelm Wander, nauczyciel i kolekcjoner przysłów, żyjący w XIX wieku, związany z Jelenią Górą, w swoim słynnym słowniku zgromadził bez mała 100 wyrażeń związanych z niedźwiedziami.
W języku polskim, już przed wiekami znane było ciekawe porzekadło prognostyczne: "Drugiego lutego niedźwiedź budę rozwala, albo ją naprawi". To przysłowie sprawiło, że 2 lutego obchodzi się Dzień Niedźwiedzia (trochę na wzór Dnia Świstaka, również obchodzonego 2 lutego).
Niedźwiedzie w słowach ukryły się nie tylko w mądrościach ludowych. Są też w nazwach geograficznych. Na Dolnym Śląsku znajduje się kilka miejscowości i miejsc, których określenia pochodzą od niedźwiedzi. Uwagę na nie zwrócił w XIX wieku Heinrich Adamy, śląski nauczyciel, pochodzący z Kamiennej Góry, związany z Wrocławiem, pionier onomastyki śląskiej.
Heinrich Adamy: "Die schlesischen Ortsnamen, ihre Entstehung und Bedeutung", XIX wiek, za: Google Books
Niedźwiednik (Bärwalde) – wieś w województwie dolnośląskim, w powiecie ząbkowickim, w gminie Ziębice.
Niedźwiedzica (Bärsdorf) – wieś w województwie dolnośląskim, w powiecie wałbrzyskim, w gminie Walim (Adamy umieścił tę wieś w kategorii miejscowości z nazwami pochodzącymi od założyciela: jako pochodną Beroldsdorf - wieś Bertolda. Bernard w tym Bernhardt i podobne formy oznacza „odważny niedźwiedź”.
Bärengrund – obecnie cześć Wałbrzycha, dawny przysiółek pod wzniesieniem Niedźwiadki
Prawdziwe niedźwiedzie dawniej i dziś
Pamiątką po pradawnym niedźwiedziu jaskiniowym jest Jaskinia Niedźwiedzia w Masywnie Śnieżnika, na ziemi kłodzkiej, w Sudetach, atrakcja Kletna. To przepiękne miejsce z fantastycznymi formami naciekowymi. W II połowie XX wieku odkryto to miejsce, a także znaleziono tam szczątki zwierząt jaskiniowych, w tym właśnie niedźwiedzi.
Żywe niedźwiedzie prezentowane są w zoo. Wrocławskie zoo, jedno z największych i najstarszych w tej części Europy, ma nawet zabytkową niedźwiedzią zagrodę, która została zbudowana w formie stylizowanej twierdzy („Bärenzwinger”). To miejsce przedstawił m.in. Franz Schlegel – niemiecki lekarz, twórca i pierwszy dyrektor wrocławskiego zoo w swoim przewodniku po zwierzyńcu z XIX wieku.
Niedźwiedź literacki
Po motyw polowania na niedźwiedzia sięgnął Adam Mickiewicz. W „Panu Tadeuszu” znajduje się opis tej tradycji. Piszę o tym nie bez powodu. Rękopis narodowej epopei znajduje się we Wrocławiu i przechowywany jest w Muzeum Pana Tadeusza, oddziale Ossolineum. Zanim autentyczna mickiewiczowska relikwia trafiła na Dolny Śląsk w wyniku II wojny światowej, Wrocław znał to dzieło i tę scenę. Polowanie na niedźwiedzia zostało zacytowane w "Všeslovanské počáteční čtení: Z písemnictví polského". Książkę napisał slawista František Ladislav Čelakovský (1799 - 1852), który w 1842 roku został profesorem literatury słowiańskiej na Uniwersytecie Wrocławskim. We Wrocławiu wykładał do 1849 roku. Książkę wydał co prawda w Pradze w 1850, ale pisał na Dolnym Śląsku i ukończył we Wrocławiu 2 sierpnia 1849 roku (o czym informuje wstęp), czyli prawie 100 lat przed tym, jak rękopis „Pana Tadeusza” odnaleziono w Zagrodnie.
.png)
Z kolei ballada „Wer ist Bär?” to dzieło Wilhelma Häringa (1798 - 1871), który publikował jako Willibald Alexis. Poeta urodził się 29 czerwca 1798 roku we Wrocławiu (pół roku młodszy od Adama Mickiewicza). Wiersz z niedźwiedziem znalazł się w tomie „Balladen” z 1836 roku (dwa lata wcześniej Mickiewicz wydał „Pana Tadeusza”). Do słów tej ballady muzykę napisał Carl Loewe (1796 - 1869), kompozytor związany ze Szczecinem. Pieśń "Wer ist Bär?" znalazła się w zbiorze "Fabelballade", op. 64 no. 4, który opublikowany został w 1839 roku. Tego samego roku Loewe spędził wakacje… na Dolnym Śląsku, w ojczyźnie Willibalda Alexisa. Muzyk odwiedził m.in. Wrocław, Legnicę, Świdnicę, Kłodzko, Duszniki, Kudowę, skąd pisał listy do żony.
Wybór ciekawostek o niedźwiedziach!
37. post z cyklu WOW
Wow! to mój zestaw ciekawostek, w których pokrótce opisuję niezwykłe zabytki czy widoki, jakie udało mi się uchwycić podczas moich wypraw. To rzeczy małe i duże. Często o niecodziennym kontekście lub niezwykłej historii. Zapraszam TUTAJ
***
polecam również posty oznaczone tagami:
***
niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa.
CC BY-NC-ND
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz