Podsumowując barokową serię, przedstawiam muzyczo-historyczną kompilację z wybitnymi bohaterami.... i znajomymi miejscami.
bohaterowie: Johann Sebastian Bach, Johann Christoph Altnickol, Georg Philipp Telemann, Johann Balthasar Reimann, Christoph Gottlob Wecker, Georg Friedrich Händel, Antonio Vivaldi, Esaias Reusner, Silvius Leopold Weiss, Paul Hallmann, Tobias Zeutschner i inni.
miejsca: Wrocław, Legnica, Brzeg, Oleśnica, Świdnica, Nowa Ruda, Mieroszów, Lwówek Śląski i inne.
Pośmiertna chwała - na wstępie
11 marca, Berlin, Singakademie. Był rok 1829. Dzięki staraniom Feliksa Mendelssohna następuje przełomowy moment w historii wykonawstwa muzycznego. Tego dnia romantyzm ożywił barok. Po raz pierwszy od śmierci Bacha i po raz pierwszy poza Lipskiem, po latach zapomnienia, muzycy wykonali słynną Pasję Mateuszową (BWV 244) mistrza Muzyki Dawnej.
Mendelssohn-Portal w kościele św. Tomasza w Lipsku, gdzie po raz pierwszy wykonano Pasję Bacha w Wielki Piątek 11 kwietnia 1729 roku. W kościele grał Bach, jest tam też pochowany
Był to początek triumfalnego powrotu baroku do sal koncertowych. Wraz z Bachem ponownie sławni stali się Vivaldi i inni zapomniani mistrzowie z Niemiec, Włoch czy Francji. W XX i XXI wieku świat muzyczny żył wręcz archeologią muzykologiczną, która z zapałem dostarczała kolejnych sensacyjnych odkryć i wykonań. Zaczęło się: poszukiwanie w archiwach, koncertowanie, nagrywanie. Na fali tej mody pojawiły się też badania nad spuścizną śląskich twórców.
Berlin, Singakademie na obrazie z XIX wieku
Wiosennym pierwiosnkiem tego trendu był jednak Bach – zaczniemy więc, parafrazując klasyka – właśnie od Bacha (i Dolnoślązaków z nim związanych). Zwłaszcza, że w marcu 2019 roku mija 190 lat od ożywienia jego muzyki.
******
Bach i Dolny Śląsk
Johann Sebastian Bach (urodzony 21 marca (kalendarz juliański)/ 31 marca (kalendarz gregoriański) 1685 roku in Eisenach; zmarł 28 lipca 1750 roku w Lipsku)
posąg Bacha w Lipsku przed kościołem św. Tomasza
W serii moich artykułów o Bachu oraz podczas wydarzenia „Bachowskie smaczki z Dolnego Śląska” (Kamienna Góra, Muzeum Tkactwa, 7 grudnia 2018) dość szczegółowo przedstawiłem powiązania wielkiego kantora z osobami, które pochodziły z Dolnego Śląska. Zarówno z muzykami, jak i innymi ludźmi, którzy obcowali z Bachem za jego życia, lub zajmowali się spuścizną po mistrzu. Raz jeszcze skrótowe przypomnienie, tym razem ujmując jedynie muzyków, którzy Bacha spotkali.
Warto przy okazji nadmienić, że Lipsk, gdzie rezydował Bach, od Wrocławia dzieli około 370 km. Ta stosunkowo niewielka bariera, nawet ja na czasy XVIII wieku, sprzyjała swobodnemu przepływowi osób i idei pomiędzy Śląskiem a Saksonią. Sam Bach jeszcze jako młody, szukający inspiracji organista udał się w wędrówkę na północ do Lubeki, by słuchać mistrza Buxtehudego. Jego podróż (według przekazów piesza) miała... 400 km. Dla chcącego nic trudnego.
Wróćmy jednak do Dolnoślązaków związanych z barokową muzyką i Bachem.
Na wstępnie Johann Christoph Altnickol (1 stycznia 1720 - 25 lipca 1759). Urodził się w okolicach Sulikowa na Łużycach. Altnickol karierę zaczynał jako śpiewak i asystent organisty w kościele Marii Magdaleny we Wrocławiu.
kościół Marii Magdaleny we Wrocławiu
Następnie udał się na studia do Lipska. Tam poznał sędziwego już Bacha. Został jego współpracownikiem. Śpiewał jego utwory oraz zajmował się kopiowaniem nut. Zażyłość z rodziną była mocna. Rok przed śmiercią Jana Sebastiana muzyk z Wrocławia ożenił się z córką samego mistrza. Elisabeth Juliana Fredrica Bach była matką 3 jego dzieci: pierworodny syn Johann Sebastian Altnikol (nazwany na cześć słynnego dziadka) zmarł tuż po narodzinach. Dwie córki, Juliana Wilhelmina oraz Augusta Magdalena, urodzone już po śmierci dziadka, zmarły w XIX wieku. Johann Christoph Altnickol zmarł młodo, w wieku 39 lat.
Bach - Motet BWV Anh.164 - Nun danket alle Gott
w katalogu dzieł Bacha, w rzeczywistości kompozycja jego ucznia i zięcia, Altnikola z Wrocławia (YouTube)
Kolejne powiązanie to Johann Balthasar Reimann (14 czerwca 1702 - 1749). Podobnie jak wspomniany wyżej Altnickol związany był z kościołem Marii Magdaleny we Wrocławiu. Od 1730 roku grał w Jeleniej Górze. Tam wydał „Sammlung alter und neuer Melodien evangelischer Lieder”. Philipp Spitta w swojej biografii Bacha pisze, że w zbiorze Reimanna znalazły się dwa chorały, do których muzykę napisał Bach (mowa np. o “Da der Herr Christ zu Tische saß” BWV 285).
były ewangelicki kościół Łaski w Jeleniej Górze
Ponadto biograf Jana Sebastiana wspomina o spotkaniu organisty z Jeleniej Góry z mistrzem w Lipsku (miało do niego dojść między 1729 a 1740). Naukowiec cytuje, że Reimann został czule przyjęty i był oczarowany gospodarzem. O pielgrzymce organisty z Karkonoszy do Lipska pisze też w opisie kolekcji płyt Bacha prestiżowe wydawnictwo Deutsche Grammophon (Bach Masterworks - The Original Jackets Collection on 50 Cds).
Bach ‐ BWV 285∶ Da der Herr Christ zu Tische sass
(YouTube)
(YouTube)
Christoph Gottlob Wecker (1707 - 20 kwietnia 1774) z kolei przyszedł na świat w Biedrzychowicach koło Lubania. W 1723 roku zaczął studia w Lipsku. W tym roku pojawił się tam Bach. Wecker brał prywatne lekcje u mistrza. Na pewno było tak aż do 1729 roku. Wówczas ambitny muzyk zaczął starania o odpowiednią posadę. Akurat nadarzyła się okazja, by zostać kantorem w śląskiej Świdnicy w Kościele Pokoju. Wecker poprosił Bacha o listy polecające.
Jego nazwisko pojawia się też w drukach kantat Bacha. „Ich lasse dich nicht, du segnest mich denn” (BWV 157) z 1727 roku (muzykolodzy twierdzą, że Wecker mógł w imieniu Bacha kierować zespołem wykonawców), oraz na libretcie „Liebster Gott, vergißt du mich” (BWV Anh. 209), do której muzyka zaginęła. Wecker zmarł w Świdnicy w 1774 roku.
Bach - Cantate BWV 157 - Ich lasse dich nicht, du segnest mich denn! (You Tube)
Robert Kukla: mural zapraszający na Festiwal Bachowski Świdnica
Także Carl Philipp Emanuel Bach, syn Jana Sebastiana, który urodził się 8 marca 1714 roku w Weimarze, ma śląskie koneksje. Nazywano go „Bachem Berlińskim”. Służył na dworze króla Fryderyka II w czasie, kiedy ten władca zdobył Dolny Śląsk. Są świadectwa historyczne na to, że muzyka młodszego Bacha grana była we wrocławskim pałacu królewskim i kościele. W dokumentacji (za: cpebach.org) dotyczącej kantaty-hymnu „Magnificat” C.P.E. Bacha (Wq 215, H.772) znajdujemy informację, że kompozycja była dwukrotnie za życia kompozytora wykonywana w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu.
Händel i Dolny Śląsk
Georg Friedrich Händel urodził się 23 lutego (lub 5 marca – według kalendarza gregoriańskiego) 1685 roku w Halle. Kilka tygodni później na świat przyszedł Bach. Zmarł 14 kwietnia 1759 roku w Londynie.
portret Händla
Słynny kompozytor, autor „Mesjasza” i „Juliusza Cezara”, miał w sobie dolnośląską krew! Jego dziadek był wrocławianinem. Wiele biografii (źródła w artykule na ten temat na blogu - Wrocławskie korzenie Händla) podaje, że dziadkowie ze strony ojca i matki kompozytora mieli śląskie i czeskie pochodzenie! Opuścili rodzinne strony z powodu złych nastrojów politycznych i wyznaniowych i wreszcie wojen religijnych (wojna trzydziestoletnia).
Wiadomo, że Valentin Händel, kowal i kotlarz, urodził się we Wrocławiu. Dziadek kompozytora przyszedł na świat w 1582 roku. W 1609 roku był już obywatelem Halle, gdzie później na świat przyszedł słynny twórca oper i oratoriów oraz koncertów. Ojciec Jerzego Fryderyka, Georg, urodził się w 1622 roku (osierocił syna, kiedy ten miał zaledwie 12 lat).
Handel: Music for the Royal Fireworks - BBC Proms 2012 (YouTube)
Muzyka ta uświetniła londyńskie obchody zawarcia Pokoju w Akwizgranie, który zakończył wojnę o sukcesję austriacką (m.in. przejęcie Śląska przez Prusy)
muzykujące anioły, barokowy fresk w gmachu głównym Uniwersytetu Wrocławskiego
Dolny Śląsk i Vivaldi
Antonio Vivaldi urodził się 4 marca 1678 roku w Wenecji, zmarł 28 lipca 1741 roku w Wiedniu.
wizerunek Vivaldiego
W kronikach muzycznych znajdujemy rozmaite doniesienia o wystawianiu dzieł słynnego kompozytora baroku we Wrocławiu. Gościły tam trupy operowe (w tym prowadzone przez uczniów autora kultowych „Czterech pór roku”). Jego mediolańska opera “La Silvia” (RV 734) została zaprezentowana w 1721 roku. Między innymi w książce “The Operas of Antonio Vivaldi” natrafiamy na informację, że dzieło w wersji Vivaldiego zostało wstawione podczas karnawału 1732 roku we Wrocławiu (być może w formie tzw. pasticcio, czyli rodzaju operowej składanki).
Vivaldi: La Silvia, RV 734 - "Quell’augellin che canta" - aria z opery, która była grana w czasach Vivaldiego we Wrocławiu. Wykonanie: Cecilia Bartoli, która wystąpiła podczas 36. Międzynarodowego Festiwalu Wratislavia Cantans (YouTube)
Kierownikiem tego artystycznego przedsięwzięcia był Antonio Bioni, również pochodzący z Wenecji kompozytor i kapelmistrz. Był on związany z życiem muzycznym w Czechach i na Śląsku (we Wrocławiu do 1734 roku wystawił kilkadziesiąt własnych i cudzych oper).
Osobiste kontakty z Vivaldim miał też Daniel Gottlieb Treu (Daniele Teofilo Fedele), związany z Wrocławiem i dworem Schaffgotschów, a także hrabią Sporckiem z Kuksu, kompozytor. Pracował i zmarł (1749) we Wrocławiu. Odegrał dużą rolę w aktywności wrocławskiego teatru opery włoskiej (1724-1734).
muzykujący anioł, barokowa rzeźba, zbiory Muzeum Narodowego we Wrocławiu
Telemann i Dolny Śląsk
Georg Philipp Telemann urodził się wedle starej rachuby 14 marca, a według obowiązującej 24 marca 1681 roku w Magdeburgu.
Telemann
Był od najmłodszych lat niezwykle utalentowany. W biografiach natrafiamy na informację, że pierwszą operę napisał już jako nastolatek. Później tworzył wręcz hurtowo. Szacunkowo skomponował około 3 tysięcy utworów różnej wielkości! Ten wynik dał mu miejsce w Księdze Rekordów Guinessa, gdzie znalazł się jako najpłodniejszy muzyk w dziejach (The Guinness Book of World Records 1998).
Warto nadmienić, że był związany z Śląskiem (i Łużycami). Służył na dworze Promnitzów, którzy byli związani z ostatnimi śląskimi Piastami linii brzeskiej. Bywał w Żarach (gdzie znajduje się jego pomnik) oraz Pszczynie (majątek ten na podstawie spadków przejmowali kolejno reprezentanci rodów Anhalt-Köthen-Pless, a następnie Hochbergowie z Książa). Poznał śląski i polski folklor, co udowadniają jego kompozycje.
Bourrée alla Polacca Telemann (YouTube)
Wiersz „Die Selbstzufriedenheit” ze zbioru poezji strzegomskiego liryka Johanna Christiana Günthera (nr 14, tom IV „Ód i Pieśni”) został wykorzystany w pieśni Telemanna. Chodzi o kompozycję „Gemüts=Ruhe” (nr 19) w ramach cyklu „Singe-, Spiel- und Generalbassübungen” (TWV 25:39-85) z 1733/4 roku. Więcej na ten temat TUTAJ.
*****
Swojskie dumy
Pora na mistrzów, którzy urodzili się na dolnośląskiej ziemi, a za życia swoim talentem zachwycali. Nie działali w cieniu wielkich sław swoich czasów, sami stanowili dla licznych adeptów wzór i mistrzostwo.Esaias Reusner der Jüngere
(Esaias Reusner Młodszy)
Urodził się 29 kwietnia 1636 roku w Lwówku Śląskim (Löwenberg), a zmarł 1 (11) maja 1679 roku w Berlinie. Uchodził za złote dziecko. Kształcił się pod kierunkiem ojca, Esaiasa Reusnera Starszego.
podobizna Reusnera
Po śmierci ojca rodzina zamieszkała we Wrocławiu. W źródłach znajdujemy informację, że służył na wrocławskim dworze księżnej Radziwiłł. Związany był też z dworami w Oleśnicy i Brzegu (u książąt z ostatniej linii Piastów).
kościół św. Elżbiety i ratusz we Wrocławiu
Następnie przebywał w wielu miastach począwszy od Wiednia, przez Lipsk po Berlin. Uchodził za wirtuoza lutni. Pisał i wydawał kompozycje na ten instrument. Uważa się go za pierwszego znaczącego kompozytora niemieckiego piszącego na ten instrument strunowy. Jego następcą w tej kategorii był Silvius Leopold Weiss.
Jego dzieła to m.in. „Delitiae Testudinis” Wrocław 1667, „Musikalische Taffel-erlustigung” Brzeg 1668 czy „Neue Lauten-früchte” Berlin 1676.
Esaias Reusner - 6 suite per liuto (YouTube)
Silvius Leopold Weiss
Urodził się 12 października 1687 roku, a zmarł 16 października 1750 roku w Dreźnie.
Weiss urodził się najprawdopodobniej w Grodkowie koło Brzegu. Na początku XVIII wieku był nadwornym muzykiem we Wrocławiu.
Silvius Leopold Weiss
Został następne zaangażowany przez polską królową Marysieńkę Sobieską. Służył na dworze syna Jana III Sobieskiego. W 1718 roku Weiss osiadł w Dreźnie. Został muzykiem na dworze króla Polski i Saksonii Augusta Mocnego. Bardzo dobrze znał się z najstarszym synem Jana Sebastiana, Wilhelmem Friedemannem Bachem (zwany „Bachem drezdeńskim”).
Zwinger w Dreźnie
Goldener Reiter w Dreźnie - posąg konny króla Polski i elektora Saksonii Augusta II Mocnego
W latach 30. XVIII wieku odwiedził sąsiedni Lipsk i urzędującego tam Jana Sebastiana Bacha. Przybył do niego razem z młodym wrocławskim lutnistą, Johannem Kropfgansem. Słynne legendy opisują „pojedynek” lutniowy” zaprzyjaźnionych kompozytorów. Zdaniem niektórych badaczy Bach napisał na zamówienie Weissa cykl utworów na jego ulubiony instrument strunowy.
muzykujący anioł - dekoracja stalli w barokowej bazylice w Krzeszowie
Dziś Weiss jest znany i wykonywany. Jego tabulatury w epoce baroku były też w posiadaniu cystersów z Krzeszowa. Obecnie te muzyczne manuskrypty znajdują się w zbiorach Biblioteki Narodowej. Te niezwykle ciekawe pamiątki były motywem powstania projektu „Księga na lutnię” - Polona/Blog.
Księga na lutnię: Silvius Leopold Weiss, Menuet from Polona on Vimeo.
Na wstępie wspomniałem też o innych, pomniejszych kompozytorach.
Georg Gebel (urodził się i z marł tego samego roku, co sam Jan Sebastian Bach, ale we Wrocławiu). Był organistą w Brzegu i Wrocławiu. Pisał oratoria, kantaty, masze i psalmy, oraz kompozycje na instrumenty klawiszowe.
zamek w Brzegu
Z kolei Paul Hallmann z Mieroszowa (11 sierpnia 1600 – 11 stycznia 1650), był kompozytorem wczesnobarokowym (100 lat przed Bachem). Należał do kapeli na legnickim dworze. Pisał msze i inne kompozycje okolicznościowe.
J.S. Bach - BWV 611 - Christum wir sollen loben schon - wersja chorału w opracowaniu Bacha. Ten sam temat opracował wcześniej też Hallmann (YouTube)
Były one przechowywane w słynnej legnickiej bibliotece księcia Jerzego Rudolfa (tzw. Rudolphina). Mieściła się ona w gmachu Akademii Rycerskiej, Obecnie zbiory są rozproszone, część uległa zniszczeniu.
Quinta vox - Bibliotheca Rudolphina - kompozycje m.in. Paula Hallmanna (POLONA)
Hallmann (von Strachwitz - dorobił się tytułu i pozycji rajcy oraz książęcego kanclerza) był w swoim czasie znanym Dolnoślązakiem. Pieśń weselną (Epitalamium) napisał dla niego słynny poeta (ojciec niemieckiej poezji) Martin Opitz (laureat Dichterkrone - najwyższy tytuł literacki tamtych czasów, przyznany mu przez cesarza Ferdynanda II Habsburga), autor libretta do pierwszej niemieckiej opery.
Był też na tyle ważny i słynny, że miał swoją biografię (tom 12) w wielkim Universal-Lexicon (niemieckiej encyklopedii z XVIII wieku autorstwa Zedlera).
Akademia Rycerska w Legnicy
zamek piastowski w Legnicy
mauzoleum Piastów w Legnicy w kościele św. Jana
kościół św Jana - dawniej dworski - tam 23 stycznia 1650 roku pochowany został Hallmann
zamek w Oleśnicy
Następnie był organistą w kościele św. Bernardyna we Wrocławiu i wreszcie organistą w znaczącym kościele św. Marii Magdaleny we Wrocławiu (tam grali też później związani z Bachem, wspomniani wyżej: Altnickol i Reimann). Pisał utwory religijne i okolicznościowe. Za życia był jednym z popularniejszych śląskich kompozytorów.
Tobias Zeutschner - Unde animae meae salus (Decas prima, 1652) (YouTube)
------------
powiązane teksty:
Mendelssohn – dał nam Marsz Weselny,ożywił Pasję Bacha... wsparł dolnośląskich powodzian
Bachowskie smaczki z Dolnego Śląska
Bach! - piorun i muzyka – o relacjach łużyckiego naukowca i słynnego muzyka
Wrocławskie korzenie Händla
Rudy Ksiądz z Wenecji w karnawałowym Wrocławiu
polecam także dolnośląskie związki z romantykami:
Pałac w Lwówku, niezwykła orkiestra i muzyczny czworokąt geniuszy
Romantyczni muzycy we Wrocławiu (i nie tylko)
Posty powiązane z muzyką:
Muzyka!
Oratorium Marianum w gmachu głównym Uniwersytetu Wrocławskiego - miejsce, gdzie koncertowało wielu sławnych muzyków
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz