Adam i Ewa to postaci wybitnie związane z świętami. W końcu drzewko świąteczne to właśnie symbol biblijnego Drzewa Poznania Dobra i Zła. Wybór zdjęć (Wrocław, Raszów, Legnica, Jagniątków, Krzeszów, Goerlitz, Złotoryja) plus konteksty (Twain, Wagner i Wujek).
Para nagich ludzi z dzieł sztuki (Dolny Śląsk, Łużyce), do tego: co ma wspólnego Adam z szewcem, pamiętniki Ewy na Wigilię, a także... kim była „mężyna”?
Adami Ewa - empora kościoła w Złotoryi
Przekaz biblijny mówi, że Bóg szóstego dnia stworzył Adama i Ewę – pierwszych ludzi, istoty na własne podobieństwo. Imiona, znane w tradycji – wciąż niezwykle popularne (w 2018 roku imię Ewa otrzymało w Polsce 742, a na Dolnym Śląsku 76 dziewczynek, z kolei Adamem nazwano 5168 chłopców w Polsce, a 364 na Dolnym Śląsku - www.gov.pl) – pochodzą z języka hebrajskiego. Adam to אָדָם Āḏām „człowiek” i zarazem „mężczyzna”, ale też אָדֹום āḏōm „czerwony”, od koloru ziemi - gra językowa. Z kolei Ewa to z חַוָּה Ḥawwā „budząca życie”. Historia związana z pobytem pary w Edenie, zjedzeniem zakazanego owocu oraz wygnaniem ludzi z Raju jest doskonale znana. Związana jest z religiami, ale też z sztuką i to wykraczającą poza sacrum.
Imieniny Adama i Ewy (oraz liturgiczne wspomnienie symbolicznych rodziców ludzkości) obchodzi się 24 grudnia, w Wigilię Bożego Narodzenia.
Muzeum Miejskie Wrocławia - stary ratusz
bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu
Muzeum Narodowe we Wrocławiu
Sześć dni stworzenia - obraz Michaela Willmanna "śląskiego Rembrandta" - pochodzący z klasztoru Cystersów w Lubiążu, obecnie w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie, wystawa "Willmann. Opus Magnum" w Muzeum Narodowym we Wrocławiu
Przegląd dzieł sztuki
Jak wspomniałem, dzieła sztuki inspirowane postaciami prarodziców tworzyli artyści od wieków. W tym ci wielcy z Dürerem, Cranachem czy Tycjanem na czele. Przykłady ciekawych wizerunków Adama i Ewy znajdziemy też: we Wrocławiu, Legnicy, Krzeszowie, Jagniatkowie czy w Goerlitz (historycznie Łużyce, obecnie w Saksonii, przez wiele lat administracyjnie na niemieckim Dolnym Śląsku). Mój subiektywny wybór.
Adam i Ewa - wygnanie z Raju, skosztowanie owocu z Drzewa Poznania Dobra i Zła, stworzenie, dekoracja rzeźbiarska tumby grobowca Schaffgotschów w Raszowie, mauzoleum w kościele Niepokalanego Poczęcia NMP
Adam i Ewa - Muzeum Miedzi w Legnicy
Ewa, Lucas Cranach Starszy, około 1531, Muzeum Narodowe we Wrocławiu
ostatnia stacja Wielkiej Kalwarii Krzeszowskiej, dach bazyliki w Krzeszowie, stacja zstąpienie Jezusa do piekieł - Chrystusa witają: Adam, Ewa, Abel i Dawid
Hala Rajska - dom Hauptmanna w Jagniątkowie, willa Noblisty w Karkonoszach - muzeum - fresk Johannesa Maximiliana Avenariusa (na temat artysty i jego dzieł TUTAJ)
Goerlitz - renesansowa XVI-wieczna kamienica nazywana Biblische Haus - fasada ze scenami Starego i Nowego Testamentu: Stworzenie i Upadek Człowieka z Adamem i Ewą
Niezwykłe konteksty
Z Ewą związane są rozmaite ciekawostki. Przykładowo w 1599 roku zostało wydane tłumaczenie Biblii autorstwa Jakuba Wujka. Dzieło zostało opublikowane drukiem 2 lata po śmierci XVI-wiecznego jezuity, w Krakowie.W Księdze rodzaju (2,23) znajdujemy dość zaskakujące tłumaczenie starotestamentowego wersetu. „Tę będą zwać Mężyną, bo z męża wzięta jest” - przeczytali 420 lat temu polscy wierni. Kim jest owa „mężyna”? To właśnie Ewa! Jest to autorski neologizm, który oddaje hebrajską zależność pojęciową między wyrażeniami mężczyzna (człowiek): איִשׁ īš a kobieta: שָּׁה iššāh. (podobny kontekst ma frazeologizm "żebro Adama" oznaczający kobietę).
W II akcie wspomnianej opery, ów Sachs, szewc, śpiewa pieśń o Ewie z Raju (bohater podkochuje się zresztą w Ewie, córce swojego kolegi). Jego pieśń („Als Eva aus dem Paradies”) jest elementem skompilowanej akcji scenicznej (wieloosobowa scena symultaniczna) i przetykana jest wypowiedziami innych bohaterów. Wyselekcjonowana z libretta brzmi tak:
"Gdy Ewę z Raju anioł raz
wypędził, w gniewie srogi,
kaleczył strasznie drobny głaz
Jej nieobute nogi.
Żal czuł w sercu Pan
na widok tylu ran.
Więc krzyknął: Mój aniołku ty,
dla biednej tej zrób trzewik mi.
A że i Adam, biedny człek,
wbił sobie w piętę ostry ćwiek,
by mógł chodzić wzdłuż i wszerz,
Więc miarę mu na buty bierz.
O Ewo! ty kobieto zła,
przez ciebie kłopot z nami.
Dziś buty, które ludziom trza,
Anieli robią sami.
Gdybyś została ty
w raju, gdzie same mchy,
nie byłbym musiał cały rok,
nad szyciem butów tracić wzrok!
A gdyby Adam nie zranił się
nie byłbym podszywał butów, nie!
Niechbym nie umiał jak anioł szyć -
diabeł musiałby szewcem być!
0, Ewo, słuchaj skargi tej.
Ulituj się nad nami!
To dzieło szewskiej sztuki mej,
ty depcesz wciąż nogami!
Dobrze, że anioł sam
mnie godził z losem mym
i wołał mnie do raju tam,
inaczej humor straciłbym!
A kiedy w niebie mi on rad,
i widzę u stóp moich świat,
wnet spokój mam.
Ja, Hans Sachs, szewc i poeta, kłaniam się wam"
Wagner: „Śpiewacy Norymberscy”, tłumaczenie: Aleksander Bandrowski, Kraków 1903 [za: Biblioteka Uniwersytecka w Toruniu (kpbc.umk.pl)]
Richard Wagner - "Die Meistersinger von Nürnberg"- act 2 "Jerum! Jerum!"/"Das Fenster geht auf" (YouTube) - w roli Sachsa jeden z najwybitniejszych wykonawców tej partii - śpiewak o wdzięcznym nazwisku.... - Theo Adam - świetny baryton i głos wagnerowski (zmarł w 2019 roku). Pojawia się też głos Evy, w której bohater się kocha. Dźwięki uderzeń to wkomponowane w partyturę zadania ruchowe i aktorskie Sachsa... śpiewanie o Ewie uprzyjemni mu bowiem pracę przy butach!
Richard Wagner - "Die Meistersinger von Nürnberg"- act 2 "Jerum! Jerum!"/"Das Fenster geht auf" (YouTube) - w roli Sachsa jeden z najwybitniejszych wykonawców tej partii - śpiewak o wdzięcznym nazwisku.... - Theo Adam - świetny baryton i głos wagnerowski (zmarł w 2019 roku). Pojawia się też głos Evy, w której bohater się kocha. Dźwięki uderzeń to wkomponowane w partyturę zadania ruchowe i aktorskie Sachsa... śpiewanie o Ewie uprzyjemni mu bowiem pracę przy butach!
Wagner nazwał też swoją córkę, poczętą w trakcie pracy nad operą, właśnie imieniem Eva! Adama (Puschmanna) zatem czytał, Adama i Ewę (jako Sachs) przedstawił w operze, a Ewie sam dał życie.
Richard Wagner z córką Ewą, wolne media, wikimedia.org
Z kolei w Wigilię 1905 roku, popularny amerykański mistrz pióra, Mark Twain, na łamach świątecznego wydania „Harper's Bazaar”, opublikował swoją humorystyczną wersję biblijnej opowieści w formie pamiętników, jako „Eve's Diary”! Dzieło zostało dobrze przyjęte i w następnym roku ukazało się w formie książkowej. Nie jest to jedyne nawiązanie do prarodziców w twórczości pisarza. Wydał on jeszcze kilka innych podobnych dzieł. Choć wątek biblijny jest widoczny na pierwszy rzut oka, to sama treść dzieła odnosi się też do biografii autora, który zawarł w swoich literackich miniaturach przeżycia i refleksje związane z jego własną relacją z żoną. Książeczki te są dzięki temu bardzo autentyczne (pełne ciepła i humoru) i po dziś chętnie tłumaczone na inne języki oraz równie chętnie czytane na całym świecie (PS! doskonały pomysł na prezent!)
Na koniec można też dodać, że na pamiątkę po Adamie mężczyźni mają tzw. jabłko Adama, uwydatnienie chrząstki tarczowatej. Można też wspomnieć o podróżach Johnego Q. Adamsa, który odwiedził większość z wymienionych przeze mnie w tym artykule lokalizacji (Goerlitz, Wrocław, Legnica, Krzeszów), więc mógł oglądać część z omówionych wizerunków Adama i Ewy, które powstały przed 1800 rokiem (o podróżach Adamsa TUTAJ). Adam i Ewa pojawili się też w moim tekście o... muchomorach! (TUTAJ).
Związków z postaciami prarodziców jest mnóstwo, zarówno w kulturze, jak i innych dziedzinach ludzkiej aktywności.
******
Wow! to mój zestaw ciekawostek, w których pokrótce opisuję niezwykłe zabytki czy widoki, jakie udało mi się uchwycić podczas moich wypraw. To rzeczy małe i duże. Często o niecodziennym kontekście lub niezwykłej historii. Zapraszam - inne posty z tej serii – TUTAJ.
Polecam też świąteczne teksty - poradnik w formie kalendarza adwentowo-bożonarodzeniowego! (TUTAJ)
niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa.
CC BY-NC-ND
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz