Ludzie od zamierzchłych czasów otaczali centralną gwiazdę naszego układu kultem. Przywiązanie do słońca pozostało. Jego symbole: okrąg, promienie i inne stały się niezwykle popularnymi elementami ikonograficznymi. Wizerunki słońca zdobią zegary, są też znane w symbolice alchemicznej. Słońce pojawia się w sztuce i literaturze: w poezji, muzyce, architekturze czy malarstwie. W niektórych językach słońce ma nawet swój dzień: sunday/sonntag – niedziela. Poświęcone mu są rośliny (słonecznik, ale też rosiczka, która ma w językach angielskim i niemieckim nazwy zwyczajowe związane z słońcem: Sonnentau, sundews - „rosa słońca”).
maksyma Nec soli cedit (znana też jako: Non soli cedit): „Nie ustępuje nawet słońcu” -
gmach dyrekcji PKP we Wrocławiu
amorek z tarczą słoneczną, portal dawnego klasztoru na wyspie Piasek we Wrocławiu
słoneczna polana w Szczawnie-Zdroju
Zapraszam na słoneczny przegląd. Kilka zdjęć i ciekawostek z Dolnego Śląska. Do tego kilka muzycznych perełek – jak zwykle związanych z tematyką artykułu, napisanych przez kompozytorów, którzy mieli związek z Dolnym Śląskiem i Dolnoślązakami.
spacerując po Wrocławiu na słońce można nawet nadepnąć - część Ścieżki Historycznej Wrocławia
dekoracja gmachu Uniwersytetu Wrocławskiego
kamienica przy ul. św. Antoniego we Wrocławiu
Miejski Dom Kultury w Zgorzelcu (daw. Górnołużycka Hala Chwały, Górnołużycka Hala Pamięci, niem. Oberlausitzer Ruhmeshalle, Oberlausitzer Gedenkhalle)
pałac w Bukowcu
Kolumna Trójcy Świętej w Strzegomiu - detal (archanioł Uriel? z dyskiem słonecznym na piersi)
Jelenia Góra: Hotel Feniks (dawniej Hotel Strauss)
Jelenia Góra: kamienica Wojska Polskiego 44
Jelenia Góra, ul. Sudecka: projekt „Znaki w przestrzeni” - Wojciech Kołacz “Otecki”: mural z wędrowcem z 2015 roku
Promenada Staromiejska we Wrocławiu
Góra słońca i osada bez słońca
Kult solarny był jedną z najważniejszych religii starożytności, formą religijności znaną wielu kulturom. Także na Dolnym Śląsku znajdował się ważny ośrodek związany z czczeniem słońca. Świętą górą wyznawców boskiej gwiazdy była Ślęża. Pamiątką po tym pradawnym kulcie są rzeźby oraz znaki w kształcie litery X. Ich obecność wiąże się z plemieniem Ślężan, czcicieli słońca (za: „Z przeszłości Śląska”, „Archeologia Śląska”).
Ciekawym miejscem - zupełnie odmiennym - są z kolei Budniki, dawna sudecka osada, w której słońce nie wschodzi przez ponad 100 zimowych dni! Leżąca w Karkonoszach, na zboczu Kowarskiego Grzbietu osada słynie z tego, że między listopadem a marcem nie ma tam słońca. Powstał nawet obyczaj cyklicznego żegnania i witania słońca, reaktywowany i praktykowany na nowo w XXI wieku.
obiekty kultowe i widoki z Ślęży
Słoneczna tarcza
„Sol omnia regit” - "Słońce wszystkim rządzi" - to łacińska maksyma związana z kopernikańską teorią heliocentryczną. Wielki astronom był związany z Wrocławiem, o czym przypomina m.in. tablica na kolegiacie Świętego Krzyża i św. Bartłomieja we Wrocławiu oraz pomnik naukowca. Warto też nadmienić, że rękopis rewolucyjnego traktatu Kopernika „O obrotach sfer niebieskich”, który z Słońca uczynił centrum naszego układu, był przechowywany w XVII wieku na zamku w Jaworze. Na ten temat więcej TUTAJ.
Maksymę zaś utrwaliły m.in. zegary słoneczne. Taki tytuł został też nadany wystawie w Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego. Ekspozycja "Sol Omnia Regit. Gnomoniczne opowieści z Wieży Matematycznej" została otwarta 20 marca 2019 roku.
Wizerunek słońca na zegarach nie tylko słonecznych zajdziemy w wielu miastach. Prezentuję m.in. te z Oleśnicy, Wrocławia, Kamiennej Góry.
zegar ratuszowy we Wrocławiu
zegar "kluskowy" we Wrocławiu
zegar ratuszowy w Kamiennej Górze
zegar na kościele w Oleśnicy
wieża ratuszowa w Świdnicy
wieża ratusza we Wrocławiu
zegar na wieży ratuszowej w Dzierżoniowie
wystawa "Sol omnia regit" we Wrocławiu
zegar słoneczny w parku w Świdnicy
pomnik Kopernika we Wrocławiu, sprawcy tzw.przewrotu kopernikańskiego, który polegał na udowodnieniu teorii heliocentrycznej
współczesny zegar słoneczny "Sol omnia regit" w Kamiennej Górze
Jelenia Góra, 1 Maja 5 - XVIII-wieczny zegar słoneczny
Cieplice Śląskie-Zdrój, zegar słoneczny
Złote i błękitne
Na wrocławskim rynku znajdują się liczne piękne kamienice. Zachodnią pierzeję zdobią np. kamienica pod Błękitnym Słońcem i Złotym Słońcem. W tej drugiej znajduje się Muzeum Pana Tadeusza, przechowujące oryginał poematu wieszcza narodowego, Adama Mickiewicza (warto dodać, że rękopis został wpisany na listę „Pamięć Świata” UNESCO - podobnie jak wspomniany autograf dzieła Mikołaja Kopernika "De revolutionibus").
W księdze XI romantycznego arcydzieła trafiamy na taki oto poetycki opis:
A oko słońca weszło — jeszcze nieco senne
Przymruża się, drżąc wstrząsa swe rzęsy promienne,
Siedmią barw błyszczy razem: szafirowe razem,
Razem krwawi się w rubin i żółknie topazem,
Aż rozlśniło się jako kryształ przezroczyste,
Potém jak brylant światłe, na koniec ogniste,
Jak księżyc wielkie, jako gwiazda migające:
Tak po nieźmierném niebie szło samotne słońce.
Kamienica pod Błękitnym Słońcem, Wrocław
Kamienica pod Złotym Słońcem, Muzeum Pana Tadeusza, Wrocław
szkatuła rękopisu "Pana Tadeusza" - muzeum we Wrocławiu
Słoneczny salon
Dolina Pałaców i Ogrodów na Ziemi Jeleniogórskiej to cenny skarb – znajduje się na liście Pomników Historii RP. W pałacu w Bukowcu znajdziemy sale dekorowane misternymi sztukateriami. Dwie z nich mają astronomiczny kontekst. Jedna poświęcona jest Księżycowi, druga Słońcu. To piękne przykłady architektonicznych ornamentów w śląskich rezydencjach.
słoneczna sztukateria w pałacu w Bukowcu
Przez Bukowiec w 1790 roku przejeżdżał poeta Goethe. Znał się z właścicielem pałacu hrabią Friedrichem Wilhelmem von Reden. W zbiorze "Dywan Zachodu i Wschodu" tego poety możemy znaleźć frazę, w której spotykają się jako zagadkowa para Słońce i Księżyc. Wiersz ten zainspirował awangardowego włoskiego kompozytora, dodekafonistę - Luigiego Dallapiccola, do napisania pieśni.
Die Sonne kommt! Ein Prachterscheinen!
Der Sichelmond umklammert sie.
Wer konnte solch ein Paar vereinen?
Dies Rätsel, wie erklärt sich's? Wie?
(J.W. Goethe: "West-östlicher Divan")
Promieniste brzmienie
W niemieckim Görlitz, które razem z polskim Zgorzelcem na Dolnym Śląsku stanowi jedno tzw. Europamiasto znajduje się inny ciekawy słoneczny zabytek. Przez wieki miasta te były jednym samorządem, w dodatku od XIX wieku administracyjnie Görlitz było częścią Śląska i następnie Dolnego Śląska. Przypomina o tym Muzeum Śląskie w niemieckiej części. Warto wspomnieć, że w pięknym kościele Piotra i Pawła znajdują się wyjątkowe organy. Ich prospekt spowodował, że nazwano je Sonnenorgel – organami słonecznymi. Część piszczałek ułożona jest w 17 promienistych „słońc”. Autorem tego cudeńka byli: organmistrzowi Eugenio Casparini z Żar i jego syn Adam Horatio (aktywny i zmarły we Wrocławiu) oraz drezdeński rzeźbiarz Johann Conrad Buchau związany z Görlitz.
Adam Horatio Casparini w 1718 roku zbudował również piękny prospekt organowy dla kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu. Ten instrument, niemal oryginalny, znajduje się w Oratorium Marianum Uniwersytetu Wrocławskiego. Zdobi go przedstawienie Trójcy Świętej z promienistą koroną, co również jest bardzo solarnym symbolem.
Słońce znajduje się też na prospekcie organowym w kościele Świętej Rodziny w Chełmsku Śląskim.
organy w Chełmsku Śląskim
organy słoneczne w Görlitz
organy w sali muzycznej Uniwersytetu Wrocławskiego
Hotele i ulica
W Głuszycy znajduje się gmach dawnego hotelu pod Słońcem. To obecnie siedziba centrum kultury i biblioteki. Wejście do budynku zdobi płaskorzeźba z antropomorfizowanym wizerunkiem słońca. W hotelu zur Sonne pod koniec XIX wieku przebywał pisarz, poeta, tłumacz i antropozof Christian Morgenstern, o czym wspominał w swoim liście z 1892 roku (za: "Werke und Briefe: Briefwechsel 1878-1903"). Z okien hotelu roztaczał się zapewne w czasach świetności piękny widok na Góry Kamienne. Jedną z książek tego autora jest śpiewnik dziecięcy "Liebe Sonne, liebe Erde", znany jest też wiersz "Lied der Sonne", do którego powstała muzyka. Samo nazwisko pisarza znaczy "Gwiazda zaranna" - jest to trzecie po Słońcu i Księżycu niezwykle ważne dla kultury ciało niebieskie.
dawny hotel zur Sonne w Głuszycy
Hotel z wizerunkiem słońca znajdziemy też w innej miejscowości w Górach Kamiennych: Kamiennej Górze, w dodatku przy ulicy... Słonecznej! To obiekt z końca XVIII wieku. Dawniej był to Haus Gotteshilfe, Evangelisches Mädchenheim, internat. Obecnie Hotel Krokus. Szczyt frontu zdobi koncha z wizerunkiem słońca.
hotel przy ulicy Słonecznej w Kamiennej Górze
Masoński znak
Słońce to obok młota, kielni, kolumny ze świątyni Salomona, kompasów i przykładnicy najważniejszy symbol wolnomularski. Źródła podają, że w masońskim rycie nasza gwiazda dzienna jest znakiem światła, oświecenia. W 1820 roku w Kamiennej Górze powstała loża o nazwie Johannis-Loge zum innigen Verein am Riesengebirge im Orient. Johannis-Loge to typ lóż masońskich, których patronem jest św. Jan Chrzciciel, którego wspomnienie przypada w letnią noc świętojańską. Orient to z kolei ważny masoński symbol oznaczający Wschód. Kamiennogórska loża, część Die Große Loge Royal York w Berlinie, w latach międzywojennych XX wieku miała siedzibę w reprezentacyjnej kamienicy w rynku miasta. To obecnie Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze. Zachował się wystrój pomieszczeń na I piętrze, w tym m.in. gabinetu, w którym mieściła się kancelaria loży. Sufit zdobi tam ornament przypominający słońce (składa się z promieni: 12 - tyle miesięcy Ziemia okrążą Słońce - dwie pary = 24 - ilość możliwych tonacji w systemie dur-moll - dwie pary = 48 - ilość konstelacji gwiezdnych w systemie Ptolemeusza). Gwiazdę - oraz Sfinksa (identyfikowanego z bóstwami słonecznymi) - zobaczymy też na okładce masońskiej książki kamiennogórskiej loży z końca XIX wieku. Więcej o masonerii w Kamiennej Górze TUTAJ.
sufit byłej kancelarii loży masońskiej w Kamiennej Górze
okładka "Mitglieder-Verzeichniss der unter Constitution der Grossen Loge von Preussen genannt Royal-York zur Freundschaft und unter Direction der Grossen Prov.-Loge von Schlesien arbeitenden Johannis-Loge zum innigen Verein am Riesengebirge im Orient von Landeshut i. Schl. für das Maurerjahr 1897-1898" za: sbc.org.pl
Alchemia i skarby przyrody
W myśl ptolemejskiej teorii nasz układ był złożony z Ziemi wokół której krążyło 7 planet. Te ciała niebieskie to m.in. Księżyc i Słońce. Taki system „siedmiu planet” stosowany był w astrologii i związanej z nią alchemii. Każde ciało niebieskie miało swój symbol i związane z nim właściwości oraz minerały, metale oraz rośliny. Zależności te przeniknęły nawet do dawnej farmacji. We wspomnianej przeze mnie na blogu ważnej książce farmaceutycznej XVII-wiecznego aptekarza z Kamiennej Góry również je znajdziemy. Christoper Vielheuer w 1676 roku opublikował pionierską encyklopedię medykamentów „Gründliche Beschreibung fremder Materialien und Specereyen Ursprung”. Symbol słońca (okrąg z kropką w środku) znajdziemy np. przy opisie złota (dolnośląskie złote atrakcje to m.in. Muzeum Złota w Złotoryi, Kopalnia Złota w Złotym Stoku) oraz rozmaitych roślin (u Vielheuera choćby przy korzennych specyfikach, jak kardamon czy cynamon – składnikach pierników, z których Dolny Śląsk słynął przez wieki - o tym TUTAJ).
Kopalnia Złota w Złotym Stoku
Do roślin związanych z słońcem zalicza się też: cytrusy (cytryny, pomarańcze, bergamotkę – takie rośliny znajdźmy np. w palmiarniach, choćby w Wałbrzychu), rumianek, rosiczkę, oman, słonecznik (za: Spagyrics: The Alchemical Preparation of Medicinal Essences). Rosiczka na Dolnym Śląsku w naturze występuje m.in. na torfowiskach i terenach podmokłych (Torfowiska Doliny Izery, Torfowisko pod Zieleńcem). Słoneczną rośliną spotykaną powszechnie na Dolnym Śląsku jest dziurawiec nazywany w innych językach często zielem św. Jana od patrona okresu przesilenia letniego. Dziurawiec to ważne zioło, w tym związane z leczeniem depresji (mówi się, że wpuszcza światło do duszy), ale ma też skutek uboczny, potrafi wywołać... alergię na słońce!
słoneczniki z Dolnego Śląska
dziurawiec kielichowaty, Ogród Botaniczny UWr
cytrusy z palmiarni w Wałbrzychu
Wschody i zachody
Obserwacje wschodów i zachodów słońca należą do najbardziej romantycznych aspektów turystyki. W Sudetach od wieków praktykowano taką formę delektowania się krajobrazem. Turyści mogli nocować w schroniskach - „budach” na szlaku i podziwiać wspaniałe czary światła słonecznego na niebie zarówno o poranku, jak i o zmierzchu. Punkty widokowe i wieże pozwalają obserwować niezwykłe widoki na okolicę urozmaicone o czary słońca. Więcej o magicznych zachodach słońca w moim wpisie TUTAJ.
widok z Dzikowca
widok z Zadziernej
widok z Guzowatej
widok z kamieniołomu melafiru w Borównie
pasmo Czarnego Lasu w Borównie
widok z Kostrzyny
widok z mostu Grunwaldzkiego we Wrocławiu
widok z Szczytnika
widok z Trójgarbu
widok z wieży kościoła św. Elżbiety we Wrocławiu
widok z Góry Zamkowej w Kamiennej Górze
Muzyczne gwiazdy
Oczywiście artyści różnych sztuk zwracali uwagę na piękno i istotę słońca. Wybrałem kilka utworów muzycznych, które odnoszą się w sposób bezpośredni i pośredni do literackich opisów słońca i towarzyszących mu cech oraz idei. To pieśni, fragmenty większych utworów oratoryjnych i scenicznych oraz programowy poemat symfoniczny. Wspólnym mianownikiem dla tych pięknych dzieł jest motyw solarny. Jak wspomniałem – tak jak to zwykle robię – wyselekcjonowałem kompozycje tych autorów, który mieli związek z Dolnym Śląskiem lub Dolnoślązakami. Utwory pochodzą z różnych epok, od baroku, przez klasycyzm, wczesny romantyzm po późny neoromantyzm.
- Johann Sebastian Bach: Die güldne Sonne, BWV 451
To kompozycja do słów hymnu "Die güldne Sonne voll Freud und Wonne" (Złote słońce pełne radości i rozkoszy) Paula Gerhardta z 1666 roku. Bach opublikował to dzieło w “Musicalischen Gesang-Buchs” w Lipsku w 1736 roku, gdzie pracował od 1723 roku, początkowo bezpośrednio pod nadzorem konrektora Ludoviciego, który pochodził z Kamiennej Góry. Więcej bachowskich ciekawostek z Dolnego Śląska TUTAJ.
Bach: Die güldne Sonne, BWV 451 (YouTube)
- Joseph Haydn: Die Schöpfung: In vollem Glanze steiget jetzt die Sonne
Oratorium opisuje biblijną scenę stworzenia świata. W wybranym fragmencie mowa o stworzeniu słońca. Muzyka instrumentalna ilustruje cudowny moment kreacji naszej gwiazdy dziennej, jej splendor. O liście Haydna do sanktuarium w Krzeszowie (w którym wspomina o tym oratorium!) - TUTAJ.
Haydn: Die Schöpfung, Hob. XXI:2: Part I: In vollem Glanze steiget jetzt die Sonne strahlend auf (YouTube)
- Fryderyk Chopin: Życzenie G-dur op. 74 nr 1
Pieśń z 1827 roku do słów Stefana Witwickiego jest jedną z najpiękniejszych i najpopularniejszych w dorobku polskiego kompozytora. Warto wspomnieć, że mistrz przebywał kilkukrotnie na Dolnym Śląsku, m.in. we Wrocławiu oraz Dusznikach-Zdroju – na ten temat TUTAJ.
Gdybym ja była słoneczkiem na niebie,
Nie świéciłabym jak tylko dla ciebie.
Ani na wody, ani na lasy:
Ale przez wszystkie czasy,
Pod twém okienkiem, i tylko dla ciebie,
Gdybym w słoneczko mogła zmienić siebie.
[...]
Chopin Życzenie G-dur op. 74 nr 1 (YouTube)
Warto nadmienić, że Liszt skomponował wiele lat później cykl “Glanes de Woronince”, jedną z ego części jest “Mélodies polonaises”. To kompozycja oparta melodycznie na cytatach z Chopina, w tym z pieśni “Życzenie". Co ciekawe Conrad Ansorge, uczeń Liszta, urodzony w Lubawce, dokonał nagrania tego dzieła około 1928. To dziś zabytek. Utwór znalazł się na składance CD „Pupils of Liszt”. Na ten temat TUTAJ.
- Richard Wagner: Der Ring des Nibelungen WWV 86: Siegfired: "Heil dir, Sonne! Heil dir, Licht!" i Götterdämmerung, Act III: Vorspiel
Scena przebudzenia walkirii Brunhildy, która wita dzień, światło i bohatera, który uwolnił ją od klątwy (niczym książę Śpiącą Królewnę). Wagner na Dolnym Śląsku bywał kilkukrotnie (w tym we Wrocławiu i Lwówku Śląskim). O związkach Wagnera i jego dzieł z Dolnym Śląskiem i Dolnoślązakami TUTAJ.
Cześć ci, słońce!
Światłu cześć!
Cześć ci, lśniący ty dniu!
Długim był sen; zbudziłam się:
Kto jest ten mąż, co zbudził mnie?
("Zygfryd : drugi dzień z trylogii Pierścień Nibelunga" (tłumaczenie Bandrowski), za: kpbc.umk.pl)
Wagner: Siegfired: "Heil dir, Sonne! Heil dir, Licht!" (YouTube)
Promienie słońca złocą światy,
nocny mrok w głębinach,
raz lśnił tam dzień,
gdy blaskiem swym,
ojcowski skarb nam złotem jaśniał,
złoty skarbie nasz,
tak jasnoś niegdyś świecił ,
jak gwiazda w nocy!
(Wagner: Zmierzch bogów. Trzeci dzień z trylogii "Pierścień Nibelunga" (Bandrowski), za: https://www.wbc.poznan.pl)
Wagner: Götterdämmerung, Act III: Vorspiel (YouTube)
- Richard Strauss: Also sprach Zarathustra, Op. 30: "Einleitung, oder Sonnenaufgang"
Słynny poemat symfoniczny inspirowany dziełem filozofa Fryderyka Nietzschego. Preludium otwierające kompozycję jest ilustracją wschodu słońca. Jest również muzyką z filmu "2001: Odyseja kosmiczna". O związkach Straussa z Dolnym Śląskiem i Dolnoślązakami TUTAJ, o związkach Nietzschego z Dolnoślązakami TUTAJ.
“Gdy Zaratustra dożył lat trzydziestu, [...] wstawszy raz z jutrznią, wystąpił przed słońce i tak rzekł do niego: - Światłości ty olbrzymia! czemżeby było twe szczęście, gdybyś nie miała tych, komu jaśniejesz?”
“Tako rzecze Zaratustra” (tłumaczenie Berenta)
Strauss: Also Sprach Zarathustra, Op. 30 - Einleitung, oder Sonnenaufgang (YouTube)
****
dekoracja gmachu Uniwersytetu Wrocławskiego
Księżyc i Słońce - kościół Michała Archanioła we Wrocławiu
Polecam też nocne konteksty:
deszczowe widoki i muzyka:
oraz:
- Lato! (turystyczne hity z Dolnego Śląska + smaczki muzyczne)
- Wirtualne zwiedzanie – zabytki, góry, muzea, ciekawe miejsca – Dolny Śląsk i nie tylko (+GALERIA)
- Dolny Śląsk – piękne i ciekawe zakątki na 12 miesięcy (subiektywny wybór + GALERIA)
***
Spodobał Ci się ten post? Być może Twoi znajomi też by się zainteresowali? Udostępnij wpis na swojej osi. Dziękuję :)
Narzędzia do łatwego udostępniania na portalach społecznościowych i wysyłki email dostępne są poniżej. Zachęcam do korzystania :)
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
Zapraszam!
- dodaj do zakładek i odwiedzaj:
- polub i obserwuj – codziennie rocznice, wspomnienia i upamiętnienia:
kilkadziesiąt nowych postów miesięcznie: Dolny Śląsk, Sudety, historia, przyroda, sztuka, muzyka, ciekawostki!
ponad 1200 galerii na Facebooku
ponad 2500 postów na blogu
ponad 3700 obserwatorów na FB
niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic
Takie piękne słoneczka są jeszcze w Świebodzicach. Pierwsze nad drzwiami do budynku na ul. Wolności koło placu targowego, a drugie słoneczko powinno być na ścianie budynku przy ul.Kolejowej idąc do dworca PKP to przed dworcem po lewej stronie ulicy
OdpowiedzUsuń