20 października 2020

Krajobraz, czyli skarb - kilka dolnośląskich oraz sudeckich ciekawostek i perełek (GALERIA)

Może budzić zachwyt, grozę, koić, napełniać siłą, ale też wstrząsać, smucić. Niewątpliwie porusza nas. Jesteśmy jego częścią. Tworzymy go i kreujemy. Krajobraz ma swoją duszę – należy do miejsca i do nas jednocześnie. Przecież piękno jest też w oku patrzącego! 


O dolnośląskich i sudeckich krajobrazach – elementy historii i formy ich podziwiania, utrwalania oraz ochrony. 

Czym w ogóle jest krajobraz? Na to pytanie wielu naukowców, myślicieli i estetów szukało od wieków precyzyjnej odpowiedzi. Zwykle wyróżniają się pewne elementy wspólne dla rozmaitych uogólniających definicji. Chodzi m.in. o pewien wyróżniający się wycinek terenu obdarzony zespołem cech. Charakteryzuje się widoczną kompozycją. Jest uwarunkowany zarówno naturalnie, jak i kulturowo. Jego postrzeganie jest subiektywne, jednocześnie sam obiekt należy do świata fizycznego, poznawalnego naukowo za pomocą cech mierzalnych. 


widoki z Kamiennej Góry na Śnieżkę 


Radkowskie Bastiony w Górach Stołowych 


Jezioro Bystrzyckie 


widoki z baszty w Jeleniej Górze


Miedzianka i Rudawy Janowickie 


Suchawa w Górach Kamiennych 


wieża na Trójgarbie 


Lesista Wielka, Góry Kamienne 


Schronisko Orzeł w Górach Sowich


Krzyżna Góra w Rudawach Janowickich


Dziób, Zawory (Góry Stołowe) 


Kalenica, Góry Sowie 

Krajobraz może się składać z określonych form terenu, roślinność, form użytkowania terenu, zabudowy oraz elementów warunkujących, jak oświetlenie (pora dnia, #noc), warunki pogodowe (słońce, #mgła) czy sezon. To, jak pory roku wpływają na krajobraz, pokazuję w cyklu #4PoryRoku

Krajobraz jest wreszcie częścią tożsamości, elementem różnorodności nie tylko otoczenia, ale i kultury oraz społeczeństwa. Krajobraz jest czymś więcej niż tylko widokiem. Jego zasięg przenosi się też na oddziaływanie i potencjał. 


Góra Świętej Anny w Krzeszowie 


Borówno, Góry Kamienne (Czarny Las)


Złoty Widok w Szklarskiej Porębie 


Kamienna Góra


Śnieżka, Karkonosze 


Śnieżnik Kłodzki, Masyw Śnieżnika 


Śnieżne Kotły, Karkonosze 


Chełmiec, Góry Wałbrzyskie 


Niedźwiedzica, Góry Wałbrzyskie, widok na Góry Sowie i Ślężę 


Różanka, Góry Ołowiane, widok na Rudawy Janowickie i Karkonosze 

Definiowanie krajobrazu przypisuje się również myślicielowi, badaczowi i podróżnikowi Aleksandrowi von Humboldtowi, który odwiedził Dolny Śląsk i Sudety. Stwierdził on (tak się przyjmuje), że „Landschaft ist der Totalcharakter einer Erdgegend” (to całościowy charakter danego terenu) (za: „Landscape Perspectives: The Holistic Nature of Landscape”). Przypomnę, że Humboldt zachwycał się widokami z Różanki w Sudetach, a w Sokołowsku upamiętniono go specjalną „świątynią” (więcej na ten temat TUTAJ). 


Skalny Obryw, Bardo


Bukowiec, staw, Kotlina Jeleniogórska (pomiędzy Rudawami Janowickimi a Karkonoszami) 


Złoty Widok w Szklarskiej Porębie, Góry Izerskie z widokiem na Karkonosze 


pod Łabskim Szczytem w Karkonoszach 


widoki z Ślęży 


Zamek Księcia Henryka w Staniszowie 


widoki z Stożka Wielkiego w Górach Suchych (Górach Kamiennych) 

Płynność definicji krajobrazu wynika m.in. z faktu, że wykształciliśmy wiele form pojmowania tego pojęcia. Mówi się o np. krajobrazie naturalnym (czy pierwotnym) lub krajobrazie kulturowym (poddanym przemianom cywilizacyjnym), o pejzażu miejskim, o krajobrazie historycznym (dziedzictwo danego obszaru) czy nawet obronnym (strategia). Spojrzeniem na krajobraz zajmują się nauki związane z ekologią, geografią czy sztuką. Ale też z językoznawstwem, bo z krajobrazem wiążą się nazwy miejscowe, równie charakterystyczne, co widoki – a to już działka, którą zajmuje się toponomastyka i nazewnictwo. Z krajobrazami i miejscami wiążą się toposy, takie jak genius loci („duch opiekuńczy danego miejsca” -  dana przestrzeń jest jedyna w swoim rodzaju) czy locus amoenus (miejsce przyjemne, przyjazne człowiekowi, Arkadia – o tym toposie w wyjątkowych, barokowych dziełach literatury TUTAJ). 


Szczeliniec Wielki, Góry Stołowe 


Wałbrzych z Parku Sobieskiego (Harcówka) 


zalew w Radkowie 


mgła w Górach Stołowych 


Izera


Kamienna Góra i Śnieżka w tle 


Sucha Góra w Górach Kamiennych 

Zachwyt krajobrazem objawia się w różny sposób. Jednym z efektów jego oddziaływania jest rozwój turystyki i wspomnienia podróżników. O dolnośląskich i sudeckich krajobrazach wspominał m.in. w 1800 roku w listach John Quincy Adams, późniejszy prezydent USA.



Wysoki Kamień, Góry Izerskie 


Sokołowsko, Góry Suche


Karkonosze 


Ślęża 


widoki z wieży na Kalenicy, Góry Sowie


Bukówka widoki z Zadziernej 


widoki z wieży na wzgórzu Gedymina w Szczawnie-Zdroju 


Święta Góra w Lubawce


Włodzicka Góra


Dzikowiec w Górach Kamiennych 


Dowód na to, jak subiektywnie postrzegamy krajobraz zmienny w czasie, znajdziemy u Josepha Carla Eduarda Hosera. W jego "Das Riesengebirge in einer statistischtopographischen und pittoresken Uebersicht etc" z początku XIX wieku znajduje się taka fraza na temat Sudetów i Karkonoszy:

„Niemal wszystko, co mają do pokazania, piękne, malownicze i wspaniałe [...] znajduje się we wspaniałych dolinach […]. Prawie żadne inne pasmo górskie na północ od Alp nie ma tak wielu pięknych dolin. Najbardziej wybujała wyobraźnia może pomyśleć tylko o dwóch rzeczach, których w Sudetach jeszcze brakuje, aby osiągnęły ideał malowniczego, wielkiego i cudownego krajobrazu. Gdyby tylko kilka większych jezior rozciągnęło się po czeskiej lub śląskiej stronie między łańcuchami gór, albo przynajmniej jeden z tych szczytów znalazł się w rejonie wiecznego śniegu...” 

Uwagi  Hosera pochodzą z czasów, gdy w Sudetach nie było znanych nam jezior sztucznych powstałych po budowie zapór. Ponad 100 lat temu i w latach bliższych nam zaczęto budować infrastrukturę, dzięki której powstały tak malownicze miejsca jak: Jezioro Bukówka, Jezioro Bystrzyckie, Jezioro Bielawskie, Jezioro Pilchowickie, Jezioro Złotnickie, zalewy w Sosnówce, Dobromierzu, Radkowie, Kamiennej Górze i inne. To dowód na to, że krajobraz ulega radykalnym zmianom. 

Mniej więcej w tym samym czasie, w którym ukazała się wspomniana książka, Sudety odwiedziła Johanna Schopenhauer, matka słynnego filozofa - Arthura. Po jej śmierci ukazały się pamiętniki spisane przez podróżniczkę i  pisarkę. W „Jugendleben und Wanderbilder” znajdziemy taką frazę (więcej na ten temat TUTAJ):

„Śląskie góry mają swój wyjątkowy charakter, wdzięk i urodę, które odróżniają je od wszystkich innych, które do tej pory odwiedziłam. Nie należy się tu spodziewać wysokości majestatycznych i ogromnych Alp Szwajcarskich, ani też mrocznej powagi szkockich gór, ani nawet nordyckiej dzikości i romantyzmu gór Harzu. Śląskie góry są pagórkowate, radosne, nigdzie nie widać ostrych skał. Wszystko pokrywa zieleń. Krajobraz wypełniają łany lnu i zbóż lub zbocza pokryte pięknymi lasami, doliny są szerokie i przestrzenne.”





Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze: wystawa "Zauroczeni Karkonoszami"


Fridrich Iwan, wystawa prac w pałacu w Bukowcu


Muzeum Miejskie Wrocławia: wystawa "Arcydzieła malarstwa Śląskiego 1845 – 1945"

Na uroki krajobrazu tych terenów uwagę zwrócili też artyści. Powstało mnóstwo pejzaży, w tym wielkich malarzy. W Sudetach pracował m.in. słynny kultowy romantyk, Caspar David Friedrich (więcej TUTAJ), oraz jego uczeń (na ten temat TUTAJ). Śląskie góry, bardzo wcześnie związane z ruchem turystycznym i inspiracją artystyczną, szybko stały się domem dla wielu plastyków i pisarzy. Działały tu nawet zorganizowane grupy artystyczne (kolonie, np. Bractwo Artystyczne św. Łukasza w Szklarskiej Porębie). Pamiątką po tym są liczne dzieła w rozmaitych galeriach i muzeach. Piękną kolekcję malarstwa pejzażowego posiada Muzeum Karkonoskie w Jeleniej Górze (o wystawie prac TUTAJ). Rosnąca popularnością cieszą się też widoki stworzone przez artystę z Kamiennej Góry, Friedricha Iwana (o wystawie TUTAJ). 
Polecam także:

Krajobraz w sztuce jest niewyczerpalnym źródłem inspiracji, mimo zmieniających się stylów i estetyk. 


"Kraj Obraz" - Muzeum Współczesne Wrocław

Krajobraz znalazł swoje odzwierciedlenie również w muzyce. Zachwyt widokami, próba ich dźwiękowego opisania, to elementy muzyki programowej. Wielu wielkich kompozytorów, którzy związani byli z Dolnym Śląskiem czy Sudetami, pisało dzieła, w których pejzaż górski jest ważnym elementem (TUTAJ). 


panorama z Ostrej Małej 


kamieniołom Kamyki w Głuszycy 


widoki z wieży kościoła w Bielawie 


Dzikowiec 


zamek Chojnik 


widoki z wieży na Zawodnej w kierunku Ostrzycy 


panorama z Zakrętu Śmieci 


widoki z Witoszy w kierunku Karkonoszy 


Sokółka w Górach Kamiennych 


widoki z wieży w Mieroszowie w kierunku Gór Stołowych 


Kształtowanie krajobrazu objawiało się też tworzeniem parków, ogrodów i punktów obserwacyjnych: wież, platform itp. W Sudetach istnieje miejsce szczególnie związane z zetknięciem się krajobrazu naturalnego i kulturowego, to Dolina Pałaców i Ogrodów – zespół obiektów i terenów wpisanych na listę Pomników Historii. Już przed wiekami adaptowano rozmaite skałki i wierzchołki na punkty widokowe. Wiele z nich zachowało swój krajobrazowy status do dziś. Wieże widokowe to w Sudetach (choć niekiedy wywołuje kontrowersje) stale poszerzana oferta (o wieżach TUTAJ, o naturalnych punktach widokowych TUTAJ). 


widok z wieży na Górze św. Anny w Nowej Rudzie 


widoki z wieży na Kłodzkiej Górze


widoki z wieży zamku Grodno w Zagórzu Śląskim 


widoki z wieży w kościele w Złotoryi 


Jezioro Bystrzyckie nocą 

Krajobrazu dotyczą zagadnienia prawne i administracyjne. Mówi się o planowaniu przestrzennym, zarządzaniu krajobrazem oraz ochronie krajobrazu czy projektowaniu krajobrazu. Specjalnym kierunkiem kształcenia i zawodu jest architektura krajobrazu. W 2015 uchwalona została ustawa dotycząca narzędzi ochrony krajobrazu. Ponadto trzeba wspomnieć o koncepcji parku krajobrazowego. To rodzaj wielkoobszarowej formy ochrony przyrody zawiązanej z prawnym zabezpieczeniem chronionego krajobrazu. Parki krajobrazowe chronią obszary ze względu na ich wartości przyrodnicze, historyczne, kulturowe i walory krajobrazowe. W Polsce istnieje około 125 parków krajobrazowych, z czego wiele na Dolnym Śląsku, szczególnie na górskim południu. W Sudetach podziwiać można wyjątkowe widoki w takich parkach, jak: Książański Park Krajobrazowy (Pogórze Wałbrzyskie), Park Krajobrazowy Chełmy (Pogórze Kaczawskie, Równina Chojnowska, Pogórze Wałbrzyskie), Park Krajobrazowy Doliny Bobru (Pogórze Izerskie, Pogórze Kaczawskie, Góry Kaczawskie), Park Krajobrazowy Gór Sowich, Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich (Góry Kamienne i Góry Wałbrzyskie), Rudawski Park Krajobrazowy (Rudawy Janowickie), Ślężański Park Krajobrazowy (Masyw Ślęży) czy Śnieżnicki Park Krajobrazowy (Masyw Śnieżnika i Góry Złote). Krajobrazy – niewątpliwie bezcenne – chronią też parki narodowe: Karkonoski i Gór Stołowych


widoki z Karkonoszy 


dolina Wilczki, okolice wodospadu 


widoki z wieży na Wielkiej Sowie 


Pełcznicaw Przełomach pod Książem w Książańskim Parku Krajobrazowy 


Góry Suche, Park Krajobrazowy Sudetów Wałbrzyskich 


widoki z Krzyżnej Góry, Rudawski Park Krajobrazowy 


Stary Książ w Książańskim Parku Krajobrazowy 


widoki z wieży na Jagodnej 


widoki z Gór Lisich w kierunku Gór Wałbrzyskich i Gór Kamiennych 


Kolorowe Jeziorka w Rudawach Janowickich 


Diabelski Zbór w Rudawach Janowickich 


Trójgarb w mgle, tęczy i rzepaku


Carskie Skałki w Głuszycy 


Złoty Widok w Michałowicach 


Dzień Krajobrazu świętowany jest 20 października w rocznicę podpisania Europejskiej Konwencji Krajobrazowej (2000 rok). 


Polecam również:

*******

Spodobał Ci się ten post? Być może Twoi znajomi też by się zainteresowali? Udostępnij wpis na swojej osi. Dziękuję :) 

Narzędzia do łatwego udostępniania na portalach społecznościowych i wysyłki email dostępne są poniżej. Zachęcam do korzystania :). 

 
****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****


Brak komentarzy:

Prześlij komentarz