21 marca 2024

ORGANY z Dolnego Śląska i Sudetów (wybór) – cud techniki, magia dźwięku, kunsztowna ozdoba – GALERIA + CIEKAWOSTKI (historia niezwykłych osób, instrumentów i utworów)

Organy zachwycają, zarówno wyglądem wielu zabytkowych prospektów, jak i brzmieniem samego instrumentu. Są przykładem finezyjnego połączenia doznań zmysłowych, wynikających z wizualnego kunsztu budowy i zdobienia, jak i słuchowego rozkoszowania się unikatowym, bogatym światem dźwięków. Organy szczególnie popularne były w baroku i romantyzmie, a więc w epokach, które charakteryzują się szczególnie bogatą i złożoną twórczością. Wciąż czarują i stanowią bezcenne zabytki. Na Dolnym Śląsku i w Sudetach nie brakuje wielu przykładów cennych instrumentów. Co więcej, z tych regionów pochodziło wielu interesujących kompozytorów, wykonawców i budowniczych związanych z organami i muzyką organową. 


Zapraszam od subiektywnego przeglądu zdjęć (około 100 fotografii) oraz mnóstwo kontekstów. 


Organy to szczególny instrument muzyczny. Kojarzony jest głównie z kościołami, ale obecny także w salach koncertowych (muzyka świecka). Organy są instrumentem, na którym gra się za pomocą klawiatury (lub klawiatur – w tym ręcznych – manuałów, i nożnych – pedałów).  Od fortepianu organy różni sposób wydobywania dźwięku. Organy należą do aerofonów  - są instrumentami dętymi. Powietrze z miechów jest pompowane do piszczałek. Są one wykonywane z cyny lub ołowiu, a także drewna. Piszczałki są jednotonowe, stąd organy mają ogromną ilość piszczałek, wydających nie tylko określone wysokości, ale i barwy dźwięków, łączone w rejestry. Organy znane są od antyku, ale szczególnie popularne stały się w baroku. Wówczas zbudowane ogromną ilość monumentalnych i cennych organów – część z nich zachowała się do dziś. Niekiedy podziwiamy jedynie barokowe prospekty, czyli dekoracyjne obudowy instrumentów. Sam mechanizm, wydający dźwięki, może być znacznie młodszy. Na przykład romantyczny. 















>> bazylika św. Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu i odbudowane organy Englera (rekonstrukcja barokowego prospektu i instrumentu z 2022 roku) 






XIX wiek był czasem odrodzonej popularności organów (ale budowanych zupełnie inaczej, charakteryzujących się romantycznym strojem, nowymi technologiami i symfonicznym brzmieniem).  Najwięcej zabytkowych organów na świecie znajduje się w Niemczech. Kraj ten wpisał budowę organów i muzykę organową na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Dolny Śląsk znajdował się w obszarze kultury niemieckiej w okresie popularności organów. Stąd w regionie znajduje się wiele cennych i bardzo ciekawych instrumentów oraz ozdobnych prospektów. Także historia jest niezwykle interesująca. Dotyczy wybitnych budowniczych oraz wykonawców muzyki. W tym wpisie właśnie na ten temat. 

Wybór wspaniałych organów i prospektów organowych z województwa dolnośląskiego, historycznego Dolnego Śląska, a także obszaru sudeckiego w pasie przygranicznym (m.in. Łużyce Górne, północne Czechy). Przy zdjęciach organów również linki do moich relacji z wybranych kościołów i zabytków z organami. Do tego garść ciekawostek muzykologicznych związanych z muzykami i konstruktorami. 














Ciekawe osoby (wybór): 

  • Moritz Brosig (15 października 1815 roku w Lisich Kątach koło Paczkowa - 24 stycznia 1887 we Wrocławiu), organista i kompozytor, ceniony nauczyciel, naukowiec, wybitna postać muzyki organowej i kościelnej XIX wieku o znaczeniu ponadlokalnym. 

  • Profesor dr Heinrich Reimann (12 marca 1850 roku w Krosnowicach koło Kłodzka - 24 maja 1906) był niemieckim muzykologiem, organistą i kompozytorem, wpływowym teoretykiem i autorem.  






organy ufundował  Heinrich Wilhelm von Zedlitz und Leipe (1711 - 1789) - stąd inicjał HWvZ, stryj Karla Abrahama von Zedlitza (1731 - 1793), pruskiego ministra oświaty, pomysłodawcy egzaminu maturalnego (jest pochowany w tym kościele) 













  • Christian Benjamin Klein (14 maja 1754 roku niedaleko Ciechanowic  - 17 września 1825 w Kowarach ) był niemieckim organistą i kantorem. Założył instytut kształcenia organistów. Poświęcał wiele wysiłków, by promować muzykę organową w swoim mieście i regionie. Swój czas i majątek przeznaczał również na budowanie niezwykłej kolekcji. Zgromadził kilkaset partytur rozmaitych kompozytorów, od wielkich mistrzów baroku z Bachem na czele, po mniejszych, śląskich autorów. Po jego śmierci ta biblioteka muzyczna stała się częścią kilku placówek. Kolekcja Kleina jeszcze w zasadzie zainaugurowała bibliotekę muzykologiczną uniwersytetu w Bonn. Pod koniec 2005 roku odbyła się wystawa „Die Sammlung des Schlesischen Kantors Klein und die Anfänge der Bonner Musikwissenschaft” (Zbiór śląskiego kantora Kleina i początki muzykologii w Bonn). Więcej TUTAJ 











  • Sigfrid Karg-Elert (21 listopada 1877 roku w Oberndorf am Neckar - 9 kwietnia 1933) – kompozytor najlepiej znany ze swoich dzieł na organy i fisharmonię. Odwiedził Dolny Śląsk i Karkonosze, napisał kilka utworów zainspirowanych lokalnymi legendami i krajobrazami. Więcej TUTAJ 

  • Christian Gottlieb Schlag (27 lutego 1803 – 10 marca 1889 w Świdnicy), twórca świdnickiej firmy organmistrzowskiej Schlag und Söhne (założona w 1869 roku). Była to jedna z najważniejszych firm budujących organy nie tylko na Śląsku. Do dziś wiele organów Schlaga gra w świątyniach. W Świdnicy i kilku miastach Śląska odbywa się Festiwal Schlaga. Więcej TUTAJ 

  • Michael Engler Młodszy (9 września 1688 we Wrocławiu -  22 sierpnia 1760 we Wrocławiu) –ceniony barokowy organmistrz. Jego największe dzieła to organy w bazylice w Krzeszowie (jeden z najlepiej zachowanych, oryginalnych barokowych instrumentów tego typu w Polsce i Europie) czy organów w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu (odbudowane w XXI wieku po pożarze). Więcej TUTAJ 














chór z przedstawieniem św. Cecylii grającej na organach 


  • Adam Horatio Casparini (29 lipca 1674 roku w Padwie - 11 sierpnia 1745 we Wrocławiu) – organmistrz. Syn Eugenio Caspariniego, także twórcy organów. Mieszkał we Wrocławiu. Jego słynne prace to m.in. organy słoneczne w kościele Piotra i Pawła w Goerlitz (Górne Łużyce, administracyjnie związane ze Śląskiem i Dolnym Śląskiem w latach 1815 – 1945), czy organów w kościele św. Erazma i Pankracego w Jeleniej Górze oraz pozytywu w bazylice św. Elżbiety we Wrocławiu obecnie w Oratorium Marianum we Wrocławiu.  

  • Zacharias Hildebrandt (1688 roku w Ziębicach -  11 października 1757 w Dreźnie) był budowniczym organów. Dzięki budowie nowych organów w Störmthal koło Lipska, Hildebrandt poznał Jana Sebastiana Bacha. Kompozytor na nabożeństwo inauguracyjne skomponował kantatę „Höchsterwantes Freudenfest” BWV 194 i był obecny podczas jej wykonania. Hildebrandt dokonał naprawy dwóch organów kościoła św. Tomasza w Lipsku, czyli w kościele, w którym pracował Bach do 1723 roku do śmierci w 1750. 












  • Samuel Ludwig Hartig (31 stycznia 1790 roku w Nowej Soli, historycznie na Dolnym Śląsku - 8 lipca 1868 w Sulechowie, historycznie na Dolnym Śląsku) był niemieckim budowniczym organów na Dolnym Śląsku i w Brandenburgii .

  • Johann Michael Röder był niemieckim budowniczym organów w Berlinie i na Śląsku od pierwszej połowy XVIII wieku.  








>> Kościół Jana Ewangelisty w Paczkowie (historyczny Dolny Śląsk) 








Rozmaite ciekawostki: 

  • 24 września 1913 roku odbyło się w Hali Stulecia we Wrocławiu światowe prawykonanie utworu „Introduction, Passacaglia i Fugue” na organy e-moll op. 127 Maxa Regera. Kompozycja została wykonana przez Karla Straubego. Była to nie tylko premiera kompozycji cenionego autora, ale i inauguracja wyjątkowych, wówczas największych organów świata! Staube był uczniem wspomnianego wyżej prof. Heinricha Reimanna, wybitnego muzyka, który urodził się w Krosnowicach koło Kłodzka. Organy z Hali Stulecia zostały rozebrane, a obecnie ich część stanowi główne organy w archikatedrze we Wrocławiu. Więcej TUTAJ




Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej w Zielonej Górze (historyczny Dolny Śląsk) 



>> Kościół Piotra i Pawła w Görlitz (Sudety, miasto administracyjnie związane z Dolnym Śląskiem przed II wojną światową)  - "organy słoneczne"
















polecam również posty oznaczone tagami:

#organy,     #muzyka 

oraz:

62. post z cyklu #WOW
WOW! to mój zestaw ciekawostek, w których pokrótce opisuję niezwykłe zabytki czy widoki, jakie udało mi się uchwycić podczas moich wypraw. To rzeczy małe i duże. Często o niecodziennym kontekście lub niezwykłej historii. Zapraszam >> TUTAJ



******

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic (... a także innych miejsc, które odwiedziłem, oraz spraw, które mnie zainteresowały) 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej w podpisach - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

publikowane zdjęcia mojego autorstwa nie powstają w wyniku użycia narzędzi AI (sztucznej inteligencji), ujęć z dronów, obróbki graficznej polegającej na montażu, dodawaniu i wymazywaniu elementów. Fotografie mają charakter dokumentacji odwiedzonych miejsc i obiektów, w takiej formie, w jakiej je oglądałem. 

licencja praw autorskich materiałów własnych na blogu zezwalająca na użycie na określonych warunkach 
CC BY-NC-ND

autorem bloga jest Robert - muzealnik, dziennikarz, przewodnik, animator, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku

Brak komentarzy:

Prześlij komentarz