„Ze wszystkich drzew największej czci u dawnych Słowian doznawała lipa. Wszędzie sadzili nasi przodkowie to piękne drzewo” - zaczął swój artykuł Józef Lompa, działacz, poeta, tłumacz, publicysta, pionier oświaty ludowej oraz etnografii na Śląsku. Jego niezwykle interesujący opis lipy wydrukowała po polsku „Gwiazdka Cieszyńska”, a po niemiecku „Schlesische Provinzialblätter” - kultowe czasopismo związane z Dolnym Śląskiem. Autor nie tylko opisał zalety lipy, dzięki której mamy cenne drewno lipowe i miód, ale też interesujące odwołania do polskiej literatury i dziejów Słowian: Polaków czy Czechów.
Lompa zasłynął m.in. takimi wydawnictwami, jak: „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej”, „Granice mowy polskiej na Śląsku pruskim”, „Przysłowia i mowy potoczne ludu polskiego na Śląsku”.
Tym razem o jego arcyciekawym mały dziełku dla prasy. Szczególnie interesujące jest to, że artykuł ukazał się po niemiecku w 1862 roku na Dolnym Śląsku. Czytelnicy popularnego czasopisma mogli się dowiedzieć dzięki artykułowi „Słowanska lipa” o miejscu lipy w kulturze i tradycji słowiańskich ludów, także tych zamieszkujących Śląsk i Sudety.
Józef Lompa, wolne media, wikimedia.org
Autor wspomniał m.in. o pradawnym znaczeniu sakralnym lipy i o tym, że w niektórych słowiańskich językach kwitnące drzewo zostało upamiętnione nazwą letniego miesiąca. Ponadto Lompa wskazał konkretne pożytki płynące z wykorzystania lipy. Chodzi o jej cenne drewno oraz pszczeli miód lipowy. Pisarz zwrócił uwagę na długowieczność lip i fakt, że inspirują one od stuleci również artystów i pisarzy. Wymienił m.in. trzech znaczących polskich twórców, którzy o lipach pisali w swoich dziełach. Chodzi o epigram Reja, fraszkę Kochanowskiego i Mickiewicza. Ten ostatni poświęcił lipie frazę w epopei „Pan Tadeusz” (rękopis dzieła znajduje się we Wrocławiu w Muzeum Pana Tadeusza).
Oto cytaty, które Lompa miał na myśli lub wspomniał:
Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz, księga IV:
[...]
I tam na Ukrainie, czy się dotąd wznosi
Przed Hołowińskich domem, nad brzegami Rosi,
Lipa tak rozrośniona, że pod jej cieniami
Sto młodzieńców , sto panien szło w taniec parami?
[...]
Jan Kochanowski, Na lipę:
Gościu, siądź pod mym liściem, a odpoczni sobie!
Nie dojdzie cię tu słońce, przyrzekam ja tobie,
Choć się nawysszej wzbije, a proste promienie
Ściągną pod swoje drzewa rozstrzelane cienie […]
Mikołaj Rej, Zwierzyniec, 1562: Lipka na cne obyczaje:
Wej! jako po tej lipie pczołeczki latają
Becząc sobie w roskoszy, miód z kwiatów zbiérają
Takže ty miły bracie, staraj się byś tym był,
Byś poczciwie czém możesz przyjaciołom służył
Aby się jako pczółki do ciebie zlatali
Twej rady a pomocy poczciwej szukali
[…]
Autor wymienił też podania i przysłowia związane z lipami (np. możliwość schwytania diabła w lipowe łyko, czy moc ochrony przed piorunami). Znaczenie lipy podkreśla też fakt założenia w 1848 roku czeskiego towarzystwa narodowego o nazwie Slovanská lípa.
„Schlesische Provinzialblätter” - artykuł Lompy o lipach, 1862, Google Books
Józef Lompa zmarł kilka miesięcy po ukazaniu się tych artykułów, 29 marca 1863 roku.
Pisarza upamiętniają nazwy ulic i instytucji. Na Dolnym Śląsku między innymi: Liceum Ogólnokształcące im. Józefa Lompy w Kudowie-Zdroju, ulice we Wrocławiu, Świdnicy, Kamiennej Górze czy Ziębicach (3 km od tej ulicy jest wieś Lipa!).
Ciekawe są też lipy - pomniki przyrody, które można zobaczyć w regionie.
Polecam wpis:
>> Sekrety i uroki lipy – podróż ze świata natury do kultury (między Lipskiem a Czarnolasem ze szczególnym uwzględnieniem Dolnego Śląska)
Artykuł ukazał się w 2022 roku w czasie kwitnienia lip z okazji 225. rocznicy urodzin Lompy i 160. rocznicy ukazania się artykułu Lompy o lipach.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz