Czartawa kwitnie od czerwca do lipca. Zamiast szukać kwiatu paproci, możemy pokusić się np. o znalezienie tej niepozornej rośliny, która jednak fascynuje od wieków.
Zapraszam na kolejny post z cyklu „Z lasów, pól i ogrodów”.
Czartawa (Circaea) to rodzaj roślin zielnych z rodziny wiesiołkowatych. W Polsce występuje kilka gatunków z tego zioła. To m.in.: czartawa pospolita (Circaea lutetiana) i czartawa drobna (Circaea alpina). W języku niemieckim rodzaj ten nosi nazwę Hexenkräuter, co można w wolnym tłumaczeniu opisać jako „zioła czarownic”. Czartawa drobna to Gebirgs-Hexenkraut albo Kleines Hexenkraut (górskie lub małe zioło czarownic). Z kolei język angielski określa ten rodzaj imieniem enchanter's nightshade. Nightshade to psiankowate (jak wilcza jagoda czy mandragora), ale w wolnym tłumaczeniu znaczy to „cienie nocy”, z kolei enchanter to po prostu czarownik. Nie dziwi więc, że na temat czartawy przeczytamy w takich publikacjach, jak: „Magic in Ancient Greece and Rome” czy „Witchcraft Medicine”.
czartawa, dawna ilustracja botaniczna, wolne media, wikimedia.org
Ale nie tylko tam. „Encyklopedyja Powszechna” tom szósty z 1861 roku zawiera taki oto opis tej niezwykłej rośliny:
„Nazwa Circaea, z greckiego Kirkajo, prawdopodobnie od bogini Circe, i stąd nazwisko polskie Czartawa. Syrenijusz na karcie 735, tak mówi o tej roślinie: To ziele słusznie od nas czarownikiem albo czarnokwitem, jako i od Greków Circea i od łacinników jest nazwane. Albowiem Circes, jako poetowie greccy bają, była córką Słońca, które jest wszystkich planet ojcem: ta znajomość ziół wszystkich i mocy ich od niego wzięła, zaczem do czarów takich przyszła, że ludzi przez nich w bestyje rozmaite, w kamienie, w drzewa, i w cokolwiek chciała przemieniała, do czego też, jako niektórzy piszą, tego używała, i stąd u nas od czarów tej Cyrce, nazwiska czarownik dostało, jako też od samej tej czarownicy w łacińskim i greckim języku Circaea, to jest, że go ona pierwsza wynalazła i do swych czarów używała."
Wspomniany Syrenijusz to Szymon Syreński, polski naukowiec żyjący w latach 1540–1611, autor ważnego zielnika. W tym opisie możemy przeczytać, że łacińska nazwa rośliny została oparta na imieniu mitologicznej bogini Kirke. Bogini, która czarowała. Polska nazwa pochodzi właśnie od czarów.
fragment zielnika Syreniusza, opis czartawy, wolne media, za: Polona
Homer
„Odyseja”
wybór cytatów
wybór cytatów
tłumaczenie: Lucjan Siemieński (poeta, urodził się w 1807 roku w Kamiennej Górze koło Magierowa w Galicji wschodniej), wolne źródła
Pieśń dziesiąta:
Zamek Kirki znaleźli w dolinie prześlicznej,
Cały z ciosu, wyniesion nad kraj okoliczny;
Lecz wilków, lwów spotkali ćmę pod zamku bokiem:
Kirka je tak przyswoić umiała ziół sokiem.
Toteż one potwory na drużynę naszą
Nie rzuciły się, owszem, kornie się im łaszą,
Jako psy, gdy gospodarz kęski im rozdaje
Po skończonej biesiadzie.
[...]
Jednak wyucz się pierwej zdrad tej zwodzicielki:
Choć w jadło wmiesza trutkę, choć wino zaprawi
Przemienić cię nie zdoła, to ziółko cię zbawi
Od zdradzieckich jej czarów.
[...]
Tak rzekł Hermes i ziółka pokazał mi one
Z ziemi wyrwane, dawną mocą obdarzone:
Korzonki miało czarne, kwiat białości mleka,
[...]
W złotej czaszy wyniosła wino zielonkawe.
Już soków czarodziejskich wlała w nie przyprawę,
Częstowała; jam wypił - lecz nie czułem zmiany -
Po czym różdżką mię dotknie: - Precz, zaczarowany! -
[...]
Ona zaś do każdego, tak jak stali kołem,
Poszła i czarodziejskim wraz dotknęła ziołem.
Zaraz szkaradnej szczeci zbyły się ich ciała,
Skutku onych uroków, jakie im zadała.
[...]
Jednak wyucz się pierwej zdrad tej zwodzicielki:
Choć w jadło wmiesza trutkę, choć wino zaprawi
Przemienić cię nie zdoła, to ziółko cię zbawi
Od zdradzieckich jej czarów.
[...]
Tak rzekł Hermes i ziółka pokazał mi one
Z ziemi wyrwane, dawną mocą obdarzone:
Korzonki miało czarne, kwiat białości mleka,
[...]
W złotej czaszy wyniosła wino zielonkawe.
Już soków czarodziejskich wlała w nie przyprawę,
Częstowała; jam wypił - lecz nie czułem zmiany -
Po czym różdżką mię dotknie: - Precz, zaczarowany! -
[...]
Ona zaś do każdego, tak jak stali kołem,
Poszła i czarodziejskim wraz dotknęła ziołem.
Zaraz szkaradnej szczeci zbyły się ich ciała,
Skutku onych uroków, jakie im zadała.
Zdaniem dawnych autorów ziele było wykorzystywane w magii miłosnej. Dziś czartawa stosowana jest w terapii odtruwającej organizm.
Kirke to popularna bohaterka mitów greckich, często pokazywana w sztuce. Znane są dzieła plastyczne związane z tą boginią-czarodziejką, jak i dramaty czy opery.
przedstawienia Kirke z różnych epok, wolne media, wikimedia.com
Na opis czartawy, czyli ziela Kirke, trafiamy też w publikacjach dotyczących flory śląskiej i sudeckiej. W periodyku „Österreichische Botanische Zeitschrift” w 1882 roku zamieszczony został artykuł „Einige Nachträge zur Flora von Schlesien” napisany przez doktora Ferdinanda Albina Paxa. Pax urodził się 26 lipca 1858 roku w Königinhof (obecnie Dvůr Králové nad Labem), a zmarł 1 marca 1942 roku we Wrocławiu. Był niemieckim botanikiem związanym z Uniwersytetem Wrocławskim. Od 1893 roku był profesorem tej uczelni, a w roku 1913/1914 nawet jej rektorem. W latach 1893-1926 piastował stanowisko dyrektora wrocławskiego Ogrodu Botanicznego. Zasłynął jako badacz flory Śląska i Karpat. Zajmował się przede wszystkim roślinnością łańcuchów górskich (Sudety, Karpaty). W młodości, po śmierci matki mieszkał w Žaclérzu u podnóża Karkonoszy. Był absolwentem gimnazjum w Kamiennej Górze na Dolnym Śląsku (za: "Deutsche Apotheker-Zeitung", 1883, numer 28). Szkołę w Kamiennej Górze ukończył w 1879 roku i po niej udał się na studia we Wrocławiu. W wymienionym wyżej artykule Pax wspomina o swoim koledze z gimnazjalnego miasta. Pod hasłem „circaea alpina” znajdziemy m.in. lokalizacje, w których można było w XIX wieku znaleźć „magiczną” roślinę” to znany znane autorowi lokalizacje: Schatzlar, czyli Žacléř, i Landeshut: Kreppelwald – Kamienna Góra, lasy Kreppelhofu (Antonówka?).
Pax: „Einige Nachträge zur Flora von Schlesien, w: „Österreichische Botanische Zeitschrift”, za: www.biodiversitylibrary.org/Public domain, New York Botanical Garden
aleja Paxa w Ogrodzie Botanicznym we Wrocławiu
Jeszcze starszym źródłem jest „Flora Silesiaca” Krockera. Anton Johann Krocker, lekarz i botanik, żył w latach 1744 – 1823 i związany był z Wrocławiem. Także w jego książce znajdziemy wzmiankę na temat rośliny Kirke. Autor zaznacza, że czartawę spotkać można było w jego czasach w rejonach Ślęży, Śnieżki, Kamiennej Góry i Barda. Księga Krockera zawiera też grafikę przedstawiającą czartawę.
Krocker „Flora Silesiaca”, wolne media, Polona
Był to kolejny odcinek z cyklu „Z lasów, pól i ogrodów”. Przedstawiam w nim ciekawe rośliny (i nie tylko). Takie, które nie tylko zachwycają swoim wyglądem w naturze, ale mają też ważne miejsce w kulturze (w archiwalnych postach m.in.: naparstnica, poziomka, dziurawiec, zawilec, len, lipa, przywrotnik, magnolia, narcyz, wawrzynek, różeniec, zimowit, cis, dziewięćsił, wrotycz, trzmielina, muchomor, bluszcz, niecierpek, niezapominajka...) Zapraszam TUTAJ.
****
Spodobał Ci się ten post? Być może Twoi znajomi też by się zainteresowali? Udostępnij wpis na swojej osi. Dziękuję :)
Narzędzia do łatwego udostępniania na portalach społecznościowych i wysyłki email dostępne są poniżej. Zachęcam do korzystania :)
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
Zapraszam!
- dodaj do zakładek i odwiedzaj:
- polub i obserwuj – codziennie rocznice, wspomnienia i upamiętnienia:
kilkadziesiąt nowych postów miesięcznie: Dolny Śląsk, Sudety, historia, przyroda, sztuka, muzyka, ciekawostki!
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz