Schwenckfeld vs. Schwenkfeld - przyrodnik a reformator wiary (dwóch ciekawych Ślązaków)

Kaspar Schwenkfeld i Kaspar Schwenckfeld – niemal identyczne nazwiska a dwie odmienne osobistości historii Śląska. Miejsca ich urodzin dzieliło 80 km i różnica 74 lat pomiędzy datami przyjścia na świat. Jeden był teologiem i reformatorem, drugi przyrodnikiem i odkrywcą. Bywają myleni, a warto pamiętać o każdym z nich i ich zasługach z osobna.

Kaspar Schwenkfeld urodził się 530 lat temu, pod koniec 1489 roku (choć niektóre źródła podają 1490) w Osieku koło Lubina. Jego imiennik, żyjący później, już po jego śmierci, urodził w Gryfowie Śląskim, zmarł zaś 410 lat temu. Starszy został zapamiętany jako twórca grupy wyznaniowej szwenkfeldystów. Młodszy zajmował się naturą i zyskał miano śląskiego Pliniusza, który wielkie zasługi położył pod badanie leczniczych źródeł.




W parku w Szczawnie-Zdroju znajduje się pomnik poświęcony badaczowi szczawieńskich źródeł. Jego nazwisko pada w dziełach Zemplina, XIX-wiecznego ojca uzdrowiska pod Wałbrzychem (np. w "Salzbrunn und seine Mineralquellen: Im Anhange: Fürstenstein in der Gegenwart und Vergangenheit"). Obok kamienia stoi pamiątkowa tablica. Na niej zobaczymy wizerunek Kaspara, problem w tym, że najprawdopodobniej tego starszego, teologa, a nie zasłużonego dla kurortu przyrodnika, któremu obelisk jest poświęcony.

tablica w Szczawnie upamiętniająca wiekowe tradycje tamtejszych wód 

pijalnia wód w Szczawnie 

uzdrowisko w Cieplicach 

tablica upamiętniająca uzdrowiskowe tradycje Cieplic 

Badacz uzdrowisk – śląski Pliniusz
Urodził się 14 sierpnia 1563 roku w Gryfowie Śląskim (czyli 2 lata po śmierci Kaspara Schwenkfelda von Ossiga, teologia, z którym jest mylony). Schwenckfeld wybitny renesansowy naukowiec kształcił się w Lipsku oraz m.in. w Bazylei. Był lekarzem i badaczem przyrody. Pracował m.in. w Jeleniej Górze, gdzie badał lecznicze wody w Cieplicach oraz przyrodę Karkonoszy. Jako pierwszy opisał ją w sposób naukowy. Był też na zaproszenie Hochbergów w okolicach Wałbrzycha. Tam również zainteresował się sudeckimi źródłami. Właśnie od  Schwenckfelda pochodzi pierwszy opis składu i zastosowania wód w Szczawnie-Zdroju. Przypomniał o tym po latach autor sukcesu kurortu, XIX-wieczny lekarz.

pawilon zdrojowy w Szczawnie z datą 1599, czyli oficjalnym początkiem wodolecznictwa, które pokrywa się z badaniami śląskiego przyrodnika 

tablica poświęcona śląskiemu Pliniuszowi w parku w Szczawnie wizerunkiem.... no właśnie: kogo?  

obelisk poświęcony badaniom Schwenckfelda wód szczawieńskich 

Ważne pozycje w dorobku naukowym śląskiego badacza to: „Stirpium et fossilium Silesiae catalogus” z 1600 roku czy „Therio-tropheum Silesiae” z 1603 roku. Takie pozycje i opracowania, jak „Editionen und Studien zur lateinischen und deutschen Fachprosa", "Schlesische Lebensbilder" czy "Zeitschrift fur Religions- und Geistesgeschichte" wspominają, że na cześć wielkiego antycznego filozofa przyrody nazywany był śląskim Pliniuszem. Z kolei „Niemiecko-polski spis ulic, placów i mostów Wroclawia, 1873-1993” podaje, że obecna ulica Benedyktyńska była poświęcona właśnie Schwenckfeldowi. Zasługi pioniera i badacza dla uzdrowisk upamiętnia obelisk i tablica w Parku Zdrojowym w Szczawnie-Zdroju. Zdaniem komentatorów prace naukowca przyczyniły się do późniejszego rozwoju turystyki w Karkonoszach i na Śląsku. Pod koniec życia przyrodnik osiadł w Goerlitz. Zgromadził wielką i cenną bibliotekę naukową. Zmarł w Goerlitz 9 czerwca 1609 roku.

"Theriotropheum Silesiae in quo animalium, hoc est, quadrupedum, reptilium..." (Google Books)

Badacz metafizyki – lider Szwenkfeldystów
Kaspar Schwenkfeld von Ossig urodził się między 1489 a 1490 w Osieku koło Lubina. Był śląskim reformatorem religijnym. Uczył się w Legnicy i w Kolonii oraz Frankfurcie nad Odrą (za: „Spiritualistische Tradition im Protestantismus”). Przebywał na dworach śląskich, m.in. u książąt piastowskich linii legnicko-brzeskiej. Przyczynił się do popularyzacji nauki Lutra na Śląsku. Wypracował własny system, przez co popadł w konflikt z innymi kaznodziejami. Zgromadził wokół siebie współwyznawców, którzy interesowali się jego teologią i koncepcjami etycznymi.

Kaspar Schwenkfeld von Ossig w zbiorach biblioteki w Goerlitz oraz słynna Oberlausitzische Bibliothek der Wissenschaften w Goerlitz 

najbardziej znany wizerunek Kaspara Schwenkfelda, teologa - reprodukcję tej ryciny znajdziemy na tablicy w Szczawnie (wolne media, wikimedia.org)

Szukając tolerancji, podróżował. Udał się aż do Ulm. Tam też zmarł 10 grudnia 1561 roku. Jego mistyczne nauki nie zginęły wraz z odejściem twórcy. Pozostawił po sobie pisma i uczniów. Narodził się ruch szwenkfeldystów, który popularny był w południowych Niemczech i na Śląsku. Wierni z tego niewielkiego kościoła byli często prześladowani, m.in. podczas wojny XXX-letniej. Emigranci założyli już w XVIII wieku związek wyznaniowy za Oceanem, kontynuujący śląskie tradycje pietyzmu w USA.

"Kurtz Bekantnus vonn Christo dem Sune Gottes" (Google Books)