Nie wszystek umrę... groby artystów, pisarzy, ich muz oraz mistyków - ludzi, których dzieła i historie wciąż nas zaskakują i zajmują (wybór odwiedzonych przeze mnie) (+ poezja i muzyka)

Non omnis moriar - nie wszystek umrę, nie cały umrę – to „skrzydlate słowa” wyjęte z  "Pieśni" Horacego, antycznego łacińskiego liryka. Artysta, wielki twórca ma prawo tak mówić, bo będzie żył w swoich dziełach, w pamięci. Dzieła zmarłych twórców mają szczególną wartość - patrzymy na ich dorobek, jak na zamkniętą całość. Skarb, który nam po nich pozostał. 

O wielu artystach czy mistrzach możemy też pamiętać, jak o zwykłych ludziach czy naszych bliskich. Mamy ich groby. Te, które ocalały, lub w ogóle istnieją (pamiętajmy, że nawet wielcy kończyli w bezimiennych mogiłach) stanowią często miejsce szczególnie ważne dla ich wielbicieli. Odwiedzinom towarzyszy podniosły nastrój. 


Wybór grobów artystów oraz ciekawych twórców i myślicieli w Polsce i w Niemczech, które odwiedziłem. W tym poście poznamy groby takich osób, jak: Mickiewicz, Słowacki, Asnyk, Szymanowski, Wyspiański, Miłosz, Mrożek, Bach, Wagner, Eichendorff, Różewicz, Boehme....



Krakowskie panteony 
W świątyniach i kryptach w dawnej stolicy Polski można znaleźć grobowce wielkich Polaków – twórców kultury o światowej sławie. Na Skałce oraz w podziemiach kościoła Piotra i Pawła spoczywają m.in.: pisarz Sławomir Mrożek ( † 15 sierpnia 2013  w Nicei), twórca teatru absurdu; Stanisław Wyspiański  († 28 listopada 1907), malarz, dramatopisarz, reformator teatru; Adam Asnyk ( † 2 sierpnia 1897), poeta i dramatopisarz, Karol Szymanowski ( † 29 marca 1937 w Lozannie), kompozytor, pianista i pisarz, Czesław Miłosz ( † 14 sierpnia 2004), poeta,dyplomata, tłumacz i Noblista, czy Józef Ignacy Kraszewski ( † 19 marca 1887 w Genewie), pisarz, wydawca, jeden z najpłodniejszych twórców literackich. W obu panteonach spoczywają też inni ciekawi ludzie. Ważnym miejscem wiecznego snu w Krakowie jest też Wawel. W podziemiach katedry spoczywają nie tylko królowie, ale i pisarze, w tym Mickiewicz oraz Słowacki (a obok nich w symbolicznych grobach wspomina się Chopina i Norwida). 

Adam Asnyk, Poezye - Tom II

"W ciemności grobu"

Ciebie już, w ciemność spowitą i w ciszę,

Sen nieprzespany łagodnie kołysze;

Na grozę śmierci oczy ci zasłania

Wiecznemi blaski rajskiego świtania

I żadnych w sobie udręczeń nie mieści,

I żadnej z życia minionych boleści.

Za to ta cała noc grobu straszliwa

Mnie, bezsennego, swym mrokiem pokrywa,

Przez niedomknięte wciskając się oczy,

Widomą grozą serce me otoczy;

Za to mnie śmierci milczenie powleka,

Jak zbudzonego w mogile człowieka,

Co z przerażeniem w tej podziemnej ciszy

Zamierający własny krzyk swój słyszy

I czuje rozpacz, co nim jeszcze miota,

I całą gorycz zgonu i żywota.

Szymanowski - Wariacje na polski temat ludowy, op. 10, wariacja 8 - Marsz żałobny (YouTube) 

groby wielkich polskich twórców, w tym Asnyka i Szymanowskiego, w panteonach na Skałce i w krypcie kościoła Piotra i Pawła w Krakowie 

polecam:

Dolnośląskie mickiewiczowskie ciekawostki: Silesius, Holtei, prof. Cybulski, Muzeum Pana Tadeusza i... Fredro (GALERIA + książki i ciekawostki)

Chopin i dolnośląskie ciekawostki (pobyt w Dusznikach i Wrocławiu + Elsner, pianista i aktor z Lubawki)

Wieszcz Wyspiański + dolnośląskie smaczki (Legnica, Wrocław, Henryk Pobożny)

Czarna lutnia i róża z grobu Chrystusa – czyli modernistyczna pieśń Szymanowskiego do słów poety z Dolnego Śląska! Spotkanie sacrum i profanum.

Górski cmentarzyk 
Przy słynnym kościele Wang w Karpaczu w Karkonoszach znajduje się mały cmentarzyk górski. Znajdują się tam groby z XIX wieku oraz pochówki rozmaitych ciekawych osób żyjących jeszcze niedawno. We wrześniu 2001 roku złożono tam na przykład prochy Henryka Tomaszewskiego – uznanego na świecie tancerza, mima, choreografa, reżysera, założyciela i dyrektora Wrocławskiego Teatru Pantomimy. Z kolei w kwietniu 2014 roku, zgodnie z wolą zmarłego, pochowany został koło Wangu Tadeusz Różewicz – poeta, dramaturg, prozaik i scenarzysta.

groby Tomaszewskiego i Różewicza w Karpaczu 

polecam:

Wielki człowiek teatru, kolekcjoner – Tomaszewski (Wrocław i Karpacz)

Śmierć w Wenecji, gondola i czarny kamień
Ciekawy jest grób Ryszarda Wagnera w Bayreuth w Bawarii. Nie znajduje się ani w kościelnej krypcie, ani w narodowym panteonie, ani też nawet na cmentarzu. Wagner już za życia przygotował sobie grób na tyłach domu, w ogrodzie! Tam spoczął po śmierci, która spotkała go na zimowym urlopie w Wenecji ( † 13 lutego 1883).

grób Ryszarda Wagnera i jego żony Cosimy na tyłach Willi Wahnfried w Bayreuth 

polecam:

Wagner i Dolny Śląsk oraz Dolnoślązacy (odwiedziny w regionie, znajomi i wykonawcy)

Grób jest przykryty czarnym kamieniem bez jakichkolwiek napisów (Wagner traktował swój grób na sposób horacjański – wierzył w pamięć nazwiska za pośrednictwem twórczości). Na miejsce spoczynku męża przez okna domu patrzyła przez 47 lat (!) wdowa po kompozytorze, Cosima. Jej ojciec, Franciszek Liszt, który zresztą umarł w Bayreuth, napisał nawet kompozycję o grobie Wagnera ("Am Grabe Richard Wagners"). Liszt był też wcześniej świadkiem śmierci Wagnera w Wenecji. Był gościem Ryszarda i Cosimy na przełomie 1882/3. "La Lugubre Gondola" (żałobna gondola) to kompozycja inspirowana weneckim konduktem żałobnym z ciałem Wagnera. Oba utwory Liszta zawierają frazy melodyczne i harmoniczne zaczerpnięte z późnych utworów Wagnera.

"Am Grabe Richard Wagners" (YouTube)

"La Lugubre Gondola" (YouTube) 

Śląski romantyk 
Na cmentarzu w Nysie znajdziemy grób Josepha von Eichendorffa ( † 26 listopada 1857), uznanego liryka i pisarza związanego z Śląskiem (m.in. Nysa, Wrocław, Javornik).

grób Eichendorffa na Cmentarzu Jerozolimskim w Nysie 

Poezja  Eichendorffa zawiera też motyw śmierci. Słynny dzięki muzycznym opracowaniom stał się wiersz „Im Abendrot”. To refleksyjna liryka, wysnuwająca paralelę między górską wędrówką zakończoną pięknym zmierzchem a ludzkim życiem.

„Oh, cisza błoga!

W dali wnet zmierzchanie,

zmęczyła nas ta droga - 

czyż to już umieranie?”

(tłumaczenie własne – ostatnia strofa) 

polecam:

Śmierć wielkiego śląskiego liryka i śmierć w jego genialnym wierszu, który pokochali muzycy (Eichendorff i jego „Im Abendrot” + Wrocław, Nysa, Javornik i wielka muzyka)

Niespokojny sen wieczny ojca muzyki
W Lipsku znajdziemy grób Jana Sebastiana Bacha ( † 28 lipca 1750). Mistrz fugi, najznakomitszy niemiecki kompozytor późnego baroku i znawca kontrapunktu, spoczywa pod posadzką kościoła Tomasza. W tej świątyni grał od 1723 – 50. Pierwotny grób Bacha został zapomniany na ponad półwieku po jego śmierci, podobnie jak twórczość muzyka. Kiedy w XIX wieku ożyła spuścizna mistrza, postanowiono odnaleźć jego grób. Szczątki spoczęły (po identyfikacji w 1894 roku) w kościele św. Jana. Ale i tam nie zaznały spokoju. W czasie II wojny światowej podczas bombardowań Lipska, kościół został zniszczony. Bacha pogrzebano ostatecznie w kościele Tomasza. Oficjalnie grób zaprezentowano 28 lipca 1950 roku, w 200. rocznicę śmierci Bacha. Nagrobek zaprojektował architekt z Dolnego Śląska! (więcej TUTAJ). 

grób Bacha, który 200 lat po śmierci spoczął w kościele, w którym grał 

 „Klagt, Kinder, klagt es aller Welt” (YouTube)

polecam również:

Bachowski taniec życia i śmierci do słów wrocławskiego poety (+ ciekawe zegary dolnośląskiej stolicy)

Muza Goethego, Mistyk i krewny Wagnera 
W Goerlitz, tuż za Polską granicą, na cmentarzu przy kościele Mikołaja, znajdziemy groby wielu ciekawych osób. Jednym z najważniejszych pochowanych tam jest Jakob Böhme ( † 17 listopada 1624), mistyk, uważany za pierwszego niemieckojęzycznego filozofa, szewc. Wpływowy myśliciel był czytany i komentowany przez wielu znanych literatów i artystów (do kręgu jego fascynatów zaliczali się noblista Hermann Hesse czy też polski wieszcz Adam Mickiewicz).

grób mistyka na Nikolaikirchhof Görlitz

Na grób  Böhmego przyjeżdżają do dziś poszukiwacze tajemnic metafizyki (np. wielbiciel mistyka i gość  Goerlitz znany aktor Nicolas Cage). Adam Mickiewicz napisał antologię „Zdania i uwagi z dzieł Jakóba Boehme, Anioła Szlązaka i Saint-Martina” Znajdziemy tam takie frazy:

„Gdzie kto będzie po śmierci, za życia odgadnie:

Gdzie chylił się za życia, tam po śmierci wpadnie”

„Chcesz zyskać nieśmiertelność przez jaki czyn dzielny?

Głupiś! czy chcesz, czy nie chcesz, będziesz nieśmiertelny”

Kilka grobów obok mistyka spoczywa artysta. Johannes Maximilian Avenarius był niezwykle utalentowanym plastykiem. W jego żyłach płynęła od pokoleń krew ludzi sztuki i humanistów. Wywodził się z dynastii księgarzy, wydawców i malarzy oraz ludzi teatru i poezji. Ten urodzony w Gryfowie Śląskim ekspresjonista, przyjaciel noblisty Gerharta Hauptamnna, był wnukiem siostry Ryszarda Wagnera. Malował m.in. niezwykłe freski w Jagniątkowie oraz Sokołowsku. Ostatnie lata życia na Dolnym Śląsku spędził w malowniczym Unisławiu Śląskim. Zmarł w Berlinie ( †  21 sierpnia 1954). Został pochowany na cmentarzu Nikolaikirchhof w Görlitz.

grób artysty na Nikolaikirchhof Görlitz

Na nowej części nekropolii, powyżej kaplicy, trafimy natomiast na grób Muzy Goethego. W 2019 roku przypadała 270. rocznica urodzin tego poety, uznawanego za jednego z najważniejszych pisarzy świata. Tak się składa, że 2019 rok to z kolei 230. rocznica urodzin Wilhelmine Herzlieb ( † 10 lipca 1865), jednej z miłości i Muz poety, Ślązaczki. Pisarz był zachwycony młodą damą i podkochiwał się w niej. Pamiątką po tym uczuciu jest też jeden z sonetów mistrza. W 9. wersie pojawia się fraza „Lieb Kind, mein artig Herz” (Drogie dziecko, moje miłe serce), która wykorzystuje grę językową z użyciem nazwiska Minny (pierwsze i ostatnie cytowane słowo).
Natomiast 210 lat temu wydana została powieść Goethego - „Powinowactwa z wyboru”, w której występuje postać wzorowana na śląskiej piękności, która oczarowała geniusza. Pod koniec życia Minna cierpiała. Stres, bycie niekochaną doprowadziły ją do udręki i obłędu. Została wreszcie pacjentką zakładu dla umysłowo chorych w Görlitz. Tam odeszła. Zaskakujące jest to, że Otylia z „Powinowactw” Goethego, książki która ukazała się ponad pół wieku przed śmiercią Minny, także umiera w wyniku depresji, utraty zmysłów i zagłodzenia się na śmierć!

grób Muzy Goethego 

polecam również:

Śląska miłość wielkiego poety - szlakiem Wilhelmine Herzlieb z Sulechowa do Görlitz przez karty „Powinowactw z wyboru” Goethego (ciekawostki)

Avenarius, czyli rajski artysta – kolega Hauptmanna, krewny Wagnera (ślady: Gryfów Śląski, Jagniątków, Sokołowsko)

Szewc od boskich spraw: Böhme - Łużyce, Dolny Śląsk i wpływy na polską oraz światową twórczość

W Dreźnie

Zwiedziłem również dwie nekropolie saksońskie w Dreźnie. Znalazłem na nich wielu wybitnych artystów, w tym muzyków, ale też polskie nazwiska. 

Ludwig Schnorr von Carolsfeld (1836-1865), śpiewak operowy, pierwszy wykonawca partii Tristana w dramacie muzycznym Wagnera (zmarł w wieku 29 lat tuż po prapremierze), wystąpił we Wrocławiu w 1863 roku w roli TannhäuseraWagnera 

Malwina Schnorr von Carolsfeld (1825-1904), śpiewaczka operowa, żona Ludwiga, pierwsza wykonawczyni partii Izoldy w dramacie muzycznym Wagnera (jako wokalistka debiutowała we Wrocławiu w 1841, po śmierci męża popadła w obłęd). 

Minna Wagner (1809-1866), aktorka, pierwsza żona Ryszarda Wagnera

Sylvius Leopold Weiss – śląski muzyk, kompozytor i lutnista, przyjaciel Jana Sebastiana Bacha, związany z Wrocławiem

Josef Tichatschek - śpiewak wagnerowski, pierwszy tenor heroiczny, przyjaciel Wagnera w czasach drezdeńskich, pochodził z Sudetów

Jan Dismas Zelenka – „czeski Vivaldi”, niemieckojęzyczny kompozytor epoki późnego baroku

Karl Maria von Weber - kompozytor romantyczny, ojciec niemieckiej opery romantycznej, krótko związany z Wrocławiem 

Roman Zmorski – polski poeta, tłumacz i folklorysta epoki romantyzmu, najwybitniejszy przedstawiciel tzw. Cyganerii Warszawskiej, patron schroniska na Ślęży

polecam również: 

Josef Tichatschek - sudecki śpiewak z Gór Stołowych, pierwszy tenor Wagnerowski! (operowe ciekawostki związane z Sudetami i Dreznem)

Młody romantyk i jego artystyczne początki na Śląsku – Weber we Wrocławiu i Pokoju (muzyczne ciekawostki)

Muzyczny zenit metafizycznego teatru miłości, czyli „Tristan” Wagnera i mieszkańcy Dolnego Śląska (Izoldy z Wrocławia, dziennikarz z Jeleniej Góry, psycholog w Karkonoszach, pianista z Lubawki i kapelmistrz z Lwówka)

Weiss: Ślązak związany z Wrocławiem – kolega i konkurent Bacha – muzyk określany jako „największy”, „najsłynniejszy”!

**********

Florencki panteon 

Kościół Santa Croce (św. Krzyża) we Florencji to jedna z najważniejszych świątyń franciszkańskich we Włoszech. Kościół Santa Croce stał się miejscem spoczynku wielu osobistości świata kultury, sztuki i nauki. Z tego powodu często bywa nazywany Panteonem (lub Tempio dell'Itale Glorie). Wśród wielu innych w kościele zostali pochowani: Michał Anioł, nagrobek zaprojektował Vasari w 1579, Dante Alighieri, nagrobek według projektu Ricciego z 1829 (jest to cenotaf, Dante jest pochowany w Rawennie), Galileusz, nagrobek Foggiego 1737, Vittorio Alfieri, nagrobek Canovy 1810, Gioacchino Rossini, Niccolò Machiavelli, Leonardo da Vinci (tablica pamiątkowa z 1919 r., pochowany w Château d'Amboise we Francji). W kościele znajduje się również nagrobek Michała Kleofasa Ogińskiego oraz nagrobek Zofii Cieszkowskiej z Kickich wykonany w latach 1870-72 przez mieszkającego we Florencji poetę i rzeźbiarza Teofila Lenartowicza. 

nagrobek Michała Anioła

nagrobek Rossiniego 

nagrobek Galileusza 

nagrobek Ogińskiego 

nagrobek Dantego 

plus inne ciekawe i inspirujące osoby, o których wspominam na blogu:

Kraków: Tadeusz Kościuszko (zmarł 15 października 1817) – inżynier wojskowy, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej

polecam:

Wrocławski pisarz, kamiennogórska gazeta i opowieść o Kościuszce! – o Juliuszu Krebsie, który w 1827 roku założył gazetę w Kamiennej Górze, a w 1832 wydał nowelę o polskim wojowniku niepodległościowym!

„Jam za dwa ludy tylko toczył bój”- o Kościuszce na Dolnym Śląsku: sztuka Holteia z Wrocławia, która podbiła europejskie sceny! (konteksty i ciekawostki)

Wrocław: Ferdinand Lassalle (zmarł 31 sierpnia 1864) – polityk niemiecki pochodzenia żydowskiego, myśliciel polityczny, działacz socjalistyczny i pisarz, założyciel pierwszej partii robotniczej w historii, uważany za jednego z twórców socjaldemokracji

Świebodzice: Jan Mikulicz-Radecki (zmarł 14 czerwca 1905 we Wrocławiu) - chirurg, profesor uniwersytetów w Krakowie, Królewcu i Wrocławiu, pomysłodawca nowych technik operacyjnych i narzędzi chirurgicznych, jeden z pionierów antyseptyki i aseptyki, promował noszenie rękawic i maseczek medycznych 

polecam:

Maseczki i rękawice chirurgiczne - doktor Jan Mikulicz-Radecki, wielki pionier i Dolny Śląsk (ślady: Wrocław, Świebodzice)

Świebodzice: Gustav Becker (zmarł 14 września 1885) – niemiecki zegarmistrz i założyciel marki zegarów Gustav Becker.

polecam:

Król zegarów z Świebodzic (o Beckerze kilka słów + GALERIA)

Sokołowsko: Hermann Brehmer (zmarł 28 grudnia 1889 w Sokołowsku) – niemiecki lekarz, pionier klimatyczno-dietetycznego leczenia gruźlicy

polecam:

Brehmer z Sokołowska (pseudonim „Prysznic”) – od studenckiego aktywisty po pioniera leczenia gruźlicy (kilka ciekawostek)

Wojsławice: Fritz von Oheimb (zmarł 10 października 1928) – niemiecki botanik, założyciel arboretum w Wojsławicach.

Wrocław: Hermann Cohn (zmarł 11 września 1906) – niemiecki lekarz okulista, pionier okulistycznych badań profilaktycznych dzieci, lekarz odkrywcy Troi i dyrektorski najstarszego festiwalu muzycznego w Europie 

polecam:

Wrocławski okulista – pionier i lekarz wielkich (Cohn, zasługi, pacjenci: odkrywca Troi i żona Wagnera)

Maria Tekla Michalina "Misia" Hoffmann z domu Trzcińska (Rorer) († 27 stycznia 1859 roku w Cieplicach) - żona i Muza pisarza romantycznego ETA Hoffmanna, Polka z pochodzenia, poznanianka, wydawczyni i edytorka dzieł męża (autora "Dziadka do Orzechów"). Polecam:

Wielki romantyk, jego żona Polka i sudeckie uzdrowiska (twórca „Dziadka do orzechów”, Cieplice i nie tylko)

Hermann Ludwig Heinrich von Pückler-Muskau († 4 lutego 1871 na zamku Branitz), podróżnik, ogrodnik, architekt krajobrazu, pisarz, mecenas sztuki, wynalazca deseru lodowego. Grób w piramidzie na wodzie w parku w Branitz! Więcej TUTAJ. 

nagrobek Michaliny Hoffmann w Cieplicach 

grób Kościuszki na Wawelu 

grób Oheimba w Wojsławicach 

grób dra Cohna we Wrocławiu 

grób Beckera w Świebodzicach 

symboliczny grób dra Brehmera w Sokołowsku 

grób Lassalla we Wrocławiu 

grób księcia-ogrodnika von Pücklera w piramidzie w Branitz na Łużycach 

*******

Na blogu znajduje się już zestawienie mauzoleów szlachty czy możnych (TUTAJ)

oraz ginące cmentarze (TUTAJ)

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****