Na Dolnym Śląsku powstało wiele niezwykłych listów. Pisałem już o korespondencji amerykańskiego prezydenta Adamsa, o listach Fryderyka II do Voltaire’a, czy też listach Brehmera do Darwina. W uzdrowiskowym Szczawnie powstał natomiast jeden z najsłynniejszych listów związanych z krytyką literacką! Przebywający na kuracji, ciężko chory Wissarion Bielinski, napisał do Nikołaja Gogola gorzki list, który stał się kultowym aktem nie tylko estetycznej, ale i politycznej oraz społecznej walki. Na tyle wymownym, że cenzura ścigała zarówno autora, jak i czytelników sławetnego pisma z dolnośląskiego kurortu. Odczyty tego listu mogły doprowadzić Dostojewskiego do śmierci!
Pobyt krytyka w sudeckim zdroju i jego niezwykły, historyczny list upamiętnia nieco zatarta tablica pamiątkowa. Historia literatury pamięta doskonale o bohaterach pisarskiego skandalu oraz o okolicznościach powstania listu, jak o zawiłych dziejach obecności tego pisma w rosyjskim życiu literackim.
Wissarion Grigorjewicz Bielinski urodził się 11 czerwca 1811 roku w Sveaborgu na terenie Wielkiego Księstwa Finlandii. Zmarł 7 czerwca 1848 roku w wieku 36 lat. Był cenionym krytykiem, którego ostrze pióra nie szczędziło największych sław jego czasów. Bielinski był osobą o rewolucyjnych, nowatorskich poglądach i nie lubił, kiedy literatura była staroświecka i prymitywna, czy umizgiwała się władzy bądź klerowi. Kładł nacisk na rozum i wiedzę oraz atakował autokrację i teokrację. W swoich dziełach zaciekle krytykował to, co było charakterystyczne dla jego czasów, m.in. pańszczyznę, autorytarną władzę, ale też prostytucję, pijaństwo czy okrucieństwo wobec słabszych. Postulował, by dzieła literackie pokazywały prawdziwy obraz świata – to znaczy nie tylko wnikliwie opisywały realia, ale i postawy, które powinny zamieniać świat na lepszy. Pod koniec swojego krótkiego życia był poważnie chory. Przebywał na leczeniu w Szczawnie-Zdroju (wówczas Salzbrunn). Tam zdecydował się napisać pełen żalu i wyrzutów list pod adresem dawnego pupila, Gogola. W słynnej epistole z 15 lipca 1847 roku napisał znamienne słowa „publiczność jest zawsze skora wybaczyć pisarzowi złą książkę, ale nigdy nie wybaczy szkodliwej” Chodzi o rozróżnienie między dziełem literacko (estetycznie) nieudanym – a złym, szkodliwym ideologicznie, moralnie. Właśnie to drugie Bielinski zarzucił Gogolowi. Był zawiedziony tym, co przeczytał w „Wybranych fragmentach korespondencji z przyjaciółmi” Gogola. Autor „Rewizora” czy „Martwych dusz” – fundamentów XIX-wiecznej literatury rosyjskojęzycznej – objawił się jako cyniczny, w rzeczywistości konserwatywny przedstawiciel społeczeństwa, które Bielinski uważał za źródło nieszczęść obywateli jego kraju. Zraził się do dawnego pupila („kochałem cię z całą pasją”), gdyż ten, wykorzystując swój talent, zamiast podążać tropem cywilizacji, oświecenia ludzkości, wpadł w pułapki nikczemności, mistycyzmu, ugodowości, płytkiego tradycjonalizmu. Bielinski nie tylko punkt po punkcie zrugał pisarza, ale i wprost stwierdził: „Czy można się dziwić, że twoja książka poniżyła cię w oczach opinii publicznej zarówno jako pisarza, jak i jeszcze bardziej jako człowieka?”.
List stał się kultową, nielegalną (!) krytyką społeczną, narzędziem w rękach i umysłach reformatorów połowy XIX wieku. Pamiętajmy, że były to burzliwe czasy Wiosny Ludów. W Europie wrzało. Kotłowały się nastroje społeczne, wzrastało niezadowolenie klas uciskanych. Nawet „zwykły list” krytyka utyskującego na pisarstwo jednego z autorów uznano za zagrożenie dla porządku społecznego! Bielinskiemu groziły poważne reperkusje. Od zsyłki czy więzienia ocaliła go… przedwczesna śmierć. Jednak nie tylko on był narażony na konsekwencje wynikające z treści listu. Cenzura zakazywała również wydawania oraz czytania listu z Szczawna! Zakazany owoc smakuje jednak szczególnie świeżo! Nic dziwnego, że młody Fiodor Dostojewski czytał na głos na rozmaitych publicznych wiecach list Bielińskiego. Zorganizował nawet tajne „podziemie”, które zajmowało się drukowaniem i dystrybucją listu Bielinskiego w „drugim obiegu”. Za te (i inne agitki) przestępstwa Dostojewski został aresztowany i skazany na śmierć w 1849 roku! Pisarz cudem uniknął wyroku! List Bielinskiego, już po jego śmierci, okazał się niezwykle intrygującą częścią walki młodych rewolucjonistów z caratem, pańszczyzną czy innymi przejawami społecznej niesprawiedliwości i ucisku oraz hamulców rozwoju i wolności.
Z kolei Nikołaj Gogol, adresat listu z Szczawna, urodził się 31 marca 1809 roku z zmarł 4 marca 1852 roku. Był rosyjsko-ukraińskim pisarzem, poetą, dramaturgiem i publicystą. Choć zalicza się do klasyków literatury rosyjskiej, podkreśla się jego pochodzenie ukraińskie. Zasłynął jako autor komedii obyczajowych, wystawianych do dziś, jak „Rewizor”, „Ożenek”. Napisał też powieść „Martwe dusze”. Jego dzieła były cenione, również początkowo przez Bielinskiego, za ukazanie rosyjskich absurdów i problemów społecznych. Pod koniec życia twórczość Gogola uległa zmianie, wraz z ewolucją jego poglądów, w kierunku reakcyjnym i konserwatywnym. Pisarz zmarł, chorując prawdopodobnie na depresję lub urojenia. Warto dodać, że w 1845 i 1846 roku Gogol leczył się w sudeckim uzdrowisku w kurorcie Priessnitza, które znajduje się w Jesioniku na tzw. Śląsku Austriackim (historyczna część Dolnego Śląska w Czechach). Miejscowości leży około 90 km w linii prostej od Szczawna-Zdroju.
Post powstał w 2022 roku z okazji: 175. rocznicy listu do Gogola oraz 170. rocznicy śmierci Gogola.
Polecam również:
>> Szczawno-Zdrój: od wód i zabytków po Chełmiec (dużo zdjęć – opisy, ciekawostki)
a także posty oznaczone tagami:
#listy, #ciekawostka, #literatura
***
niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa.
CC BY-NC-ND
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz