Wiosną 1908 roku młody austriacki kompozytor Alban Berg ukończył pieśń „Nacht” (Noc) do słów Carla Hauptmanna, pisarza pochodzącego z Szczawna-Zdroju, związanego z Szklarską Porębą. Utwór ten otwiera cykl „Sieben frühe Lieder” (Siedmiu wczesnych pieśni). To jeden z najpiękniejszych i najpopularniejszych zbiorów pieśniarskich, po które sięgają gwiazdy wokalistyki! Górska pieśń opisująca magię nocy jest niezwykle ciekawym przykładem tego, jak w muzyce na początku XX wieku przenikały się tradycje romantyczne i nowoczesne tendencje.
Specjalnie dla Was przygotowałem tłumaczenie liryki brata Noblisty oraz wybrałem kilka ciekawych nagrań wspomnianej pieśni. Do tego garść ciekawostek. Zapraszam!
Poszukiwania sudeckich i śląskich kontekstów w twórczości i biografiach wielkich artystów to jeden z moich ulubionych tematów. Jeżeli fascynuje Was to zagadnienie, ten wpis przypadnie do gustu. Wspaniała kompozycja Berga jest dowodem na wielki talent kompozytora, który miał 23 lata, pisząc muzykę do słów sudeckiego mistrza pióra. Z kolei liryka Hauptmanna dowodzi, że pisarz ten posiadał ogromną wrażliwość i wybrał góry na swój dom nie bez powodu.
Zapuściliście się kiedyś w góry nocą? To zupełnie inny świat! Po zmierzchu majestat szczytów staje się jeszcze bardziej doniosły. Jest w nim więcej groźnej potęgi, tajemnicy i magii.
Właśnie te cechy starał się w swoim wierszu przekazać Hauptmann. Utwór składa się z czterech czterowersowych strof. Każda z nich zbudowana jest na układzie rymów ABAB (przy czym pierwsze trzy wersy są dziewięciosylabowe , a ostatni – pięciosylabowy). Autor opublikował ten wiersz w zbiorze „Aus meinem Tagebuch”. Znaleźć go też można było na łamach „Die Warte: Monatsschrift für Literatur und Kunst”. Wiersz nie ma tytułu w wydaniu Hauptmanna, znajduje się w rozdziale pod tytułem „Stille”.
(tłumaczenie własne - © welthellsicht - moje spojrzenie na świat, z zachowaniem układu wersyfikacyjnego i rymów):
Nad doliną zmierzchu obłoki.
Snują się mgły, strumień szemrze.
Wtem odsłonięte wszelkie widoki.
Oh zwróć wzrok, patrzże!
Oto jest zaklęta kraina.
Srebrne góry w potędze marzeń,
Wiedzie srebrzystych łun dolina
Przez tajemną sień.
Tak niewinnie marzy ten cny świat.
Gdzie dukt niemy buk zaklęty trwa
Oddalą knei tchnąc - w czerni szat
Cisza skryta łka.
W ponurej dolin głębokości
Lśniący blask rozprasza głuszy mrok
Pij, ma duszo, łyk samotności!
Oh, patrzże, zwróć wzrok!
Jak wspomniałem, wiosną 1908 roku (za: „Alban Berg: A Biography”) muzykę do słów wiersza Carla Hauptmanna napisał młody austriacki kompozytor, Alban Berg. Urodził się on 9 lutego 1885 roku. Był uczniem wielkiego nowatora - Arnolda Schönberga. Uważa się go za prekursora muzyki atonalnej. Był jednym z trzech czołowych muzyków tzw. drugiej szkoły wiedeńskiej. W jego twórczości zauważyć można wpływy zarówno Wagnera, Mahlera, Straussa (wszyscy trzej odwiedzili Dolny Śląsk) czy Debussy’ego oraz Wolfa (sięgnął po lirykę wybitnego śląskiego pisarza w cyklu Eichendorff-Lieder z 1889). Jednocześnie Berg wprowadzał nowatorskie rozwiązania, idąc tropem Schönberga . Za najsłynniejsze dzieła Berga uważa się opery „Wozzeck” (1924 – w przygotowaniach i próbach do jej prapremiery uczestniczył młody pianista i akompaniator z Kamiennej Góry – Curt Prerauer) i „Lulu”. Berg zmarł 24 grudnia 1935. Pomimo bardzo skromnej spuścizny pod względem ilościowym, zapamiętany został jako jeden z najważniejszych kompozytorów XX wieku.
Jednym z pierwszych utworów Berga – jak sama nazwa mówi – był cykl „Sieben frühe Lieder” (Siedem wczesnych pieśni). Kompozytor pisał go jeszcze jako student w latach 1905 - 1908. Przez 20 lat utwory te były niewykonywane! Dopiero, kiedy Berg stał się sławny, zdecydował się na zaprezentowanie młodzieńczej kompozycji. Dokonał wówczas również instrumentacji własnego dzieła, które pierwotnie pomyślane było jako pieśni na wysoki głos kobiecy z towarzyszeniem fortepianu. Taka – późniejsza - wersja miała premierę jako pierwsza, 6 listopada 1928 roku. Śpiewała Claire Born, dyrygował Robert Heger. Kilka miesięcy później – 27 lutego 1929 roku - Berg zaprezentował na antenie radia wersję kameralną - sam akompaniował na fortepianie, a śpiewała Lisa Frank. Autor słów do pierwszej z pieśni już nie żył. Cykl pozostał w repertuarze śpiewaczek do dziś i jest jednym z popularniejszych w współczesnej literaturze pieśniarskiej. Podczas koncertów kompozycje te wykonywały m.in. takie gwiazdy wokalistyki, jak Renée Fleming czy Jessye Norman. Jest również wiele nagrań „Siedmiu wczesnych pieśni”.
Pierwsza z nich – „Nacht” jest ciekawa nie tylko z uwagi na związek z Hauptmannem. To dojrzała i piękna kompozycja. Ma wyrafinowany język muzyczny, czerpiący z dokonań Wagnera czy Debussy’ego, wzbogacony o wówczas najnowsze klimaty dźwiękowe. Dodatkowo interesująca jest forma tej miniatury. Muzyczna warstwa, pełna efektów harmonicznych i melodycznych doskonale łączy się z obrazową i zmysłową poezją sudeckiego liryka. Berg zastosował również autorski zabieg formalny w architekturze tego małego dzieła. Chodzi o pewną specyficzną figurę, wprowadzająca do pieśni swoistą symetrię. To tzw. forma łuku „Bogenform”. Zarówno w harmonice, jak i melodyce da się wyczuć różnicę między muzycznym opracowaniem 1. i 4. strofy, które są podobne zaaranżowane i spinają całość klamrą, a środkowymi strofami o odmiennym nastroju, „gęstości” i barwie. Ich wyróżniający się klimat determinuje tekst (np. pierwszą i ostatnią łączy fraza "O gib acht! gib acht!"). Tę centralną, szczytową partię łuku, inicjują słowa: „Weites Wunderland ist aufgetan” – wprowadzające słuchacza prosto do magicznej krainy gór w nocy. Aura niezwykłości wydaje się przez to jakby wypływać z mroku, lśnić w pełni, by po chwili znów rozpłynąć się w powietrzu. Na marginesie można nadmienić, że nazwisko autora muzyki znaczy po niemiecku "Góra".
Polecam również:
- Ponad szczytami spokój... - czyli noc, góry, poezja i muzyka (sudeckie konteksty)
- W cieniu brata: Carl Hauptmann (z wizytą w Szczawnie, Szklarskiej Porębie, spotkanie z Karkonoszem i „kwestia reymontowska”)
- Gdy noc króluje... (piękno Dolnego Śląska i ciekawostki) (GALERIA)
#literatura, #muzyka, #poezja, #noc
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
(foto: CC BY-NC-ND)
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
super wpis
OdpowiedzUsuń