Diabeł to popularny motyw w kulturze. Symbol zła doczekał się wielu wizerunków i interpretacji. Bogata ikonografia, a także szereg kontekstów świadczą o atrakcyjności tej spersonifikowanej idei. Diabeł służył do straszenia Piekłem i potępieniem, do umacniania wiary; jako symbol zniszczenia, chaosu, wroga, ale i przebiegłości, był także wykorzystywany jako trop ironiczny czy wręcz komiczny. Zebrałem mnóstwo różnorodnych diabelskich kontekstów związanych z Dolnym Śląskiem i Sudetami. To zarówno dzieła sztuki, jak i nawiązania literackie, a także nazwy miejscowe.
Mnóstwo zaskakujących diabłów: od średniowiecznych polichromii, przez diabły z pieśni i legend, po rozmaite czarcie skały.
„Nie taki diabeł straszny, jak go malują”. Czy to prawda? Przekonajcie się w tym wyjątkowym, bogatym ciekawostkowym wpisie. Zawarłem w nim wybrane, subiektywnie wyselekcjonowane konteksty. Diabły w sztuce, m.in. z kościołów i obiektów sakralnych w Lubiechowej, Niedźwiedzicy, Małujowicach, Wambierzycach, a także zabytki sakralne w Muzeum Narodowym we Wrocławiu i inne. Diabły w twórczości literatów związanych z Dolnym Śląskiem (powieść ETA Hoffmanna, satyryczne wiersze polityczne prof. Hoffmanna von Fallersleben z Uniwersytetu Wrocławskiego). Wiersze z muzyką reprezentuje twórczość: Georga Christiana Lehmsa z Legnicy (kantata Bacha), pieśni do słów Oettingera czy Morgensterna. Świat przysłów i myśli to cytaty z Angelusa Silesiusa z Wrocławia (w tłumaczeniu Adama Mickiewicza), a także przysłowia z kultowego zbioru jeleniogórskiego nauczyciela Wandera. Świat legend to zbiór „Schlesische Sagen” pod reakcją dra Richarda Kühnaua z dziesiątkami podań o diabłach. Do tego wybitny aktor z Kłodzka, który specjalizował się w roli faustowskiego Mefistofelesa. A także turystyczne i geograficzne ciekawostki (w tym Czarcia Maczuga czy Diabelska Kręgielnia!).
ZAPRASZAM!!!
DZIEŁA SZTUKI
Wybór dzieł sztuki od średniowiecza do I połowy XX wieku. Dolny Śląsk (województwo) i historyczny Dolny Śląsk (region). Zdjęcia opisane (w linkach więcej na temat miejsc, w których znajdują się te diabelskie detale).
.JPG)
LITERATURA
"Die Elixiere des Teufels" czyli "Diable eliksiry" to powieść E.T. A. Hoffmanna. Dzieło genialnego romantyka z początku XIX wieku to powieść gotycka z gatunku mrocznego romantyzmu (czarny romantyzm), z elementami groteski. Autor był pod koniec XVIII wieku przez kilka lat mieszkańcem Głogowa. Tam zaręczył się z Wilhelmine Konstantine Dörffer (urodzona w 1775 roku w Głogowie, krewna matki pisarza). W 1802 roku Hoffmann zerwał zaręczyny i ożenił się z Polką - Michaliną Trzcińską. Razem z żoną spędził wakacje w Cieplicach w 1818 roku. Michalina zmarła później w Cieplicach, gdzie zachował się jej grób (więcej >> TUTAJ).
.png)
August Heinrich Hoffmann von Fallersleben był przez 20 lat mieszkańcem Wrocławia (1823 - 1843), gdzie pracował i wykładał na Uniwersytecie Wrocławskim i był związany z biblioteką uniwersytecką. Był badaczem literatury i pisarzem. Szczególnie zasłynął jako poeta (napisał słowa hymnu Niemiec i szereg popularnych do dziś piosenek dziecięcych i świątecznych). Szerokim echem odbiły się jego satyryczne, bardzo dobitne liryczne utwory poetyckie i społeczne, często pisane w kontrze do polityki Prus. Wybrałem dwa z takich wierszy, które nawiązują do diabła: "Ein Teufel über den anderen" i "Der geplagte Teufel". Są to przykłady gorzkiej analizy relacji społecznych w ówczesnych Prusach.
.png)
.png)
POEZJA W MUZYCE
Wybrałem kilka przykładów liryki, do której skomponowano muzykę. To również utwory literackie pisarzy związanych z Dolnym Śląskiem.
"Wer Sünde tut, der ist vom Teufel, Denn dieser hat sie aufgebracht" (Kto grzeszy, ten jest od diabła, albowiem on złego sprawca") to aria z kantaty BWV 54 "Widerstehe doch der Sünde" Jana Sebastiana Bacha. Genialny kompozytor sięgnął po tekst Georga Christiaan Lehmsa. który pochodził z Legnicy. Bach napisał kilka kantat do słów tego bibliotekarza i poety. Brawurowa aria charakteryzuje się bogatą koloraturą na słowie Teufel/Diabeł.
Z kolei "Fünfmalhunderttausend Teufel" (500 000 diabłów) to dowcipny wiersz, który napisał Eduard Maria Oettinger. Literat urodził się w 1808 roku we Wrocławiu. Po ten utwór sięgnęło kilku kompozytorów, w tym Franz Wilhelm Abt oraz Gustav Heinrich Graben-Hoffmann (pochodzący z Wielkopolski).
.png)
Na Dolnym Śląsku wychował się Christian Morgenstern (1871 - 1914), syn malarza Carla Ernsta Morgensterna związanego z Wrocławiem i Karpaczem. Wybitny poeta, był zwiastunem futuryzmu i poetyki nonsensu. Jego wiersz "Das Grammophon" opisuje dowcipną scenę sprezentowania gramofonu, który Bóg otrzymał od diabła. Do wiersza muzykę napisało kilku XX-wiecznych kompozytorów, w tym Alfred Uhl (1909 - 1992).
LEGENDY
Legend związanych z diabłami jest co niemiara! Świadczyć o tym może tom śląskich legend ("Schlesische Sagen: Elben-, Dämonen- und Teufel" 1911) pod redakcją dra Richarda Kühnaua (absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, nauczyciel w Paczkowie). W jego dziele znajduje się kilkadziesiąt przykładów śląskich legend i podań dotyczących diabła (to przekazy z Dolnego Śląska, Górnego Śląska, a także Łużyc i Sudetów). Poniżej fragmenty spisu treści.
PRZYSŁOWIA I EPIGRAMATY
O tym, jak popularnym symbolem i motywem jest diabeł świadczą nie tylko liczne legendy. Nauczyciel Karl Friedrich Wilhelm Wander (1803 – 1879) - pochodzący z Karpnik, związany z Jelenią Górą, był największym niemieckim kolekcjonerem przysłów. W tomie jego leksykonu "Deutsches Sprichwörter-Lexikon" (1876, tom ukończony w Kostrzycy koło Kowar) znaleźć można bez mała 1700 przysłów i złotych myśli z diabłem! Wander podał oczywiście niemieckie wersje, ale też ich odpowiedniki w innych językach, również polskie!
.png)
Warto też sięgnąć po barokową mistykę i złote myśli Angelusa Silesiusa. Mistyk z Wrocławia żył w XVII wieku i był bardzo ważną postacią dla kultury Śląska. Jego "Cherubinischer Wandersmann" to cykl epigramatów z mistycznymi przemyśleniami w duchu barokowej religijności. Ten zbiór fascynował przez wieki wielu twórców. Jego siła oddziaływała również na Adama Mickiewicza, który przetłumaczył wiele maksym Anioła Ślązaka. Część z nich dotyczy szatana! Oto jeden z przykładów. Werska Silesiusa i tłumaczenie Mickiewicza zawarte w jego zbiorze "Zdania i uwagi".
TEATR
Mefistofeles z "Fausta" Goethego to jeden z najbardziej znanych diabłów teatralnych. Bohater doczekał się wielu brawurowych kreacji scenicznych. W XIX wieku cenionym interpretatorem roli szatana był Karl Seydelmann (lub Carl Seydelmann). Wybitny aktor urodził się 24 kwietnia 1793 roku w Glatz (Kłodzku) i związany był na początku kariery ze sceną w teatrze dworskim w Gorzanowie. O roli Seydelmanna pisano w wielu książkach i artykułach, o czym świadczyć może rozdział dotyczący kreacji Mefista w "Seydelmann oder Ein paar dramaturgische Versuche".
.png)
GEOGRAFIA I TURYSTYKA
Diabłów nie brakuje w turystyce na Dolnym Śląsku. Oto kilka przykładów.
.jpg)
ponadto:
Diabelska Kręgielnia – system wąwozów lessowych Wzgórz Strzelińskich zlokalizowany na wschodnich stokach Gromnika (Geopark Przedgórze Sudeckie).
BOTANIKA
Heinrich Gottfried von Mattuschka (1734 - 1779) – pochodzący z Jawora botanik i mykolog, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego (Leopoldiny). Napisał cenną pracę "Flora silesiaca", będącą w XVIII wieku wzorcowym opracowaniem flory Śląska. Znajdują się tam także gatunki, których ludowe nazwy odnoszą się do diabła! Oto dwa przykłady:
Pokrzyk wilcza jagoda (Atropa belladonna)
w dziele "Flora silesiaca" jako Teufelsbeere (diabla jagoda)
w dziele "Flora silesiaca" jako morsus diaboli i Teufelsabbiss (diabli kęs)
.jpg)
****
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz