Na jego nazwisko można natrafić między innymi w międzywojennych książkach adresowych Hrabstwa Kłodzkiego, ale też w biografiach takich osób, jak Hermann Hesse czy Piotr Kropotkin. Bez Friedeberga nie ma też poważnej literatury na temat działalności ruchu Lebensreform i komuny w szwajcarskiej Asconie w Alpach Lombardzkich. Chodzi o wyjątkową osadę Monte Verità, którą odwiedzali słynni pisarze, muzycy, artyści, naukowcy, myśliciele i działacze na początku XX wieku. Ta oaza „odmieńców” zapowiadała nadejście ruchu hippisowskiego kilkadziesiąt lat później!
Zacznę od tego, że mowa będzie w dużej mierze nie tylko o sudeckim uzdrowisku, z którego relacje możecie zobaczyć na moim blogu (TUTAJ). Będzie też o wspomnianej „Górze Prawdy”, która od Kudowy oddalona jest niemal 1000 km!
Monte Verità (Góra Prawdy) to niewielkie wzgórze w szwajcarskim kantonie Ticino w Aplach niedaleko Ascony. Tam na początku XX wieku powstała osada prowadzona przez zwolenników alternatywnych metod życia. Osiedlili się tam outsiderzy tamtych czasów. Ludzie wyzwoleni i nowatorscy. Poszukiwacze własnej wersji prawdy o świecie (w tym podążający tropami ezoteryki, antropozofii). Był to azyl dla pacyfistów, anarchistów, wyzwolonych duchów, artystów eksperymentujących, reformatorów, nudystów, aktywistów i aktywistek – praw kobiet czy mniejszości seksualnych. Przyjeżdżali tam ludzie zmęczeni tradycyjną, konserwatywną cywilizacją Zachodu. Pragnęli wolności i łączności z przyrodą oraz harmonii. Uprawiali nudyzm, wyrzekali się własności i wszelkich form zniewolenia. Sami uprawiali ziemię, tańczyli i tworzyli. Ich ruch fascynował wielu myślicieli czy twórców poszukujących nowych ścieżek. Ascończycy nie byli jednolitą, trwałą grupą. Choć ta komuna działała od 1902 roku, nie miała charakteru zorganizowanej i zamkniętej społeczności. Wszystko było płynne. Nic dziwnego, że w latach 60. w „New York Times” ukazał się artykuł „Ascona Was a Hippie Haunt Before Turn of the Century” porównujący europejskich pionierów Lebensreform z hippisami.
W kręgu osób zafascynowanych Asconą i tamtejszą alternatywną „organizacją” znajdowało się wielu wybitnych twórców, także bliskich naszym sudeckim i śląskim okolicom. Na przykład Gerhart Hauptmann, laureat literackiej nagrody Nobla. Pochodzący z Szczawna-Zdroju pisarz nie tylko odwiedził komunę Monte Verità, ale i zainspirowany tym, co tam zobaczył, napisał kilka dzieł. Wpływ Ascony i jej dogmatów oraz historii tego ruchu badacze dzieł pisarza zauważają choćby w noweli „Der Ketzer von Soana” (ekranizację planował zrealizować nominowany do Oscara Robert Siodmak, który zmarł w... Asconie! - za: „"The File on Robert Siodmak in Hollywood”) czy powieści „Der Narr in Christo Emanuel Quint” inspirowanej postacią Karla Wilhelma Diefenbacha (był nauczycielem „ojca” Ascończyków, przodkiem aktywistów ruchów alternatywnych). Asconę odwiedził również antropozof i reformator, Rudolf Steiner. Znany jako twórca rolnictwa biodynamicznego – za narodziny tej dziedziny uważa się konferencję, którą Steiner poprowadził w Kobierzycach pod Wrocławiem w majątku Carla Wilhelma von Keyserlingka w 1924 roku. W Asconie przebywała też Käthe Kruse – pochodząca z Wrocławia wybitna twórczyni lalek i zabawek („Monte Verità: 1900 – der Traum vom alternativen Leben beginnt”) (więcej o tej artystce TUTAJ).
Dwie pory roku
Wróćmy do doktora. Raphael Friedeberg urodził się 14 marca 1863 roku, a zmarł 16 sierpnia 1940 roku. Był niemieckim lekarzem, socjalistą i anarchistą. Początkowo związany był z SPD. Jego biografię można znaleźć m.in. na stronie partii archiv.spd.berlin. Wiadomo, że w 1899 roku Friedeberg stanął na czele Robotniczej Komisji Sanitarnej. Przez wiele lat był doradcą medycznym. Rozczarowany polityką partii (a także niewydolnością systemu parlamentarnego), wycofał się z działalności. Jego zainteresowania związały się bardziej z ruchem anarchistycznym i syndykalistycznym. Nawiązał m.in. kontakty z wieloma wybitnymi działaczami i działaczkami tego ruchu. Uczestniczył w konferencjach i zjazdach, korespondował (Emma Goldman wspomina o nim w artykule „International Anarchist Congress” z 1907 roku – ten kongres odbył się w Amsterdamie. Na temat Emmy Goldman i jej lektury dramatów Hauptmanna TUTAJ). Friedeberg po raz pierwszy pojawił się w Asconie w Szwajcarii w 1904 roku. Sam poszukiwał wówczas terapii i odpoczynku.
Od 1911 do 1931 roku przez całe lato (od połowy kwietnia do połowy października) pracował jako lekarz w uzdrowisku Bad Kudowa (dzisiejszej Kudowie-Zdroju), a zimą w Monte Verità w Asconie. To właśnie Friedeberg przekształcił Asconę w centrum anarchistów. W 1908 roku udał się do Londynu, aby spotkać się z Piotrem Kropotkinem (21 grudnia 1842 - 8 lutego 1921) – uznanym naukowcem (filozof, politolog, socjolog, geograf, biolog, historyk, odkrywca, pisarz, eseista) i aktywistą, którego określa się mianem „księcia anarchistów”. Za sprawą Friedeberga, przebywający na emigracji Kropotkin otrzymał zalecenie pobytu w uzdrowisku w Asconie. Słynny rosyjski anarchista (reprezentował nurt anarchokomunistyczny) w Asconie pojawiał się w latach 1909 – 1913 (za „Mountain of Truth: The Counterculture Begins, Ascona, 1900-1920”). Właśnie podczas wypoczynku w Szwajcarii pisał swoją książkę o etyce (wydana pośmiertnie w 1923 roku). Za nim do alternatywnej osady ściągali inni zafascynowani nim anarchiści. Tymczasem Friedeberg coraz mniej angażował się w agitację ideologiczną, a więcej skupiał się na leczeniu.
Friedeberg w szwajcarskiej Górze Prawdy powadził terapię świeżym powietrzem i przyrodą. Pacjenci przechodzili rekonwalescencie w lekkich budynkach, w zasadzie altanach. Pod jego opieką byli w ogóle członkowie ascońskiej komuny. Stał się wręcz lekarzem z Monte Verità (za: „Monte Verità: 1900 – der Traum vom alternativen Leben beginnt”). Można między innymi natrafić na informacje (za: „Emma Goldman, Vol. 2: A Documentary History of the American Years”), że leczył nie tylko Kropotkina, ale i włoskiego anarchistę Errico Malatestę czy Maksa Nettla, anarchistę i wybitnego historyka. Wśród jego pacjentów znalazł się też Hermann Hesse (za: „Monte Verità: Ascona et le génie du lieu”), pisarz, który w 1946 roku otrzymał literackiego Nobla (Hesse trafił do Ascony, szukając ratunku, ponieważ wpadł w alkoholizm – uczestnicy środowiska Lebensreform znani byli z całkowitej rezygnacji z używek oraz diety wegańskiej lub wegetariańskiej).
Po 1931 Friedeberg został w Asconie na stałe (za: „Biographical Dictionary of European Labor Leaders”). Zachowało się kilka zdjęć Friedeberga z Ascony, w tym jedno szczególnie ciekawe – doktor, na początku swojej aktywności w osadzie, tańczy w kręgu z innymi członkami postępowego grona z Monte Verità (zdjęcie TUTAJ, widzimy na nim: od lewej: Henri Oedenkoven - współzałożyciel alternatywnego projektu Monte Verità w Asconie, Ida Hofmann - pianistka, nauczycielka muzyki i pisarka, jedna z czołowych organizatorek życia w tej grupie, Anni Pracht, Raphael Friedeberg - w kapeluszu, Cornelis Gabes Gouma - anarchista, publicysta, oraz Mimi Sohr).
Z zupełnie innymi pacjentami Friedeberg miał styczność w Kudowie. Było to uzdrowisko, w którym wypoczywali w zasadzie majętni Ślązacy, w tym biznesmeni z Wrocławia, także Żydzi (Friedeberg sam był synem rabina z Tylży). W uzdrowisku na Ziemi Kłodzkiej Friedeberg prowadził m.in. poradnię elektroterapeutyczną. Jak wspomniałem, na jego nazwisko można trafić m.in. w książce adresowej Hrabstwa Kłodzkiego - „Adreßbuch für die Grafschaft Glatz : mit den Bädern Altheide, Kudowa, Landeck, Reinerz u. des Eulengebirges” na 1924/25 rok.
Na temat działalności tego niezwykłego lekarza powstawały liczne artykuły i rozdziały w książkach (niezwykle ciekawym źródłem informacje jest artykuł, który opublikowali Hans Manfred Bock i Florian Tennstedt: „Raphael Friedeberg: Arzt Und Anarchist In Ascona” zamieszczony w „Monte Verita, Berg der Wahrheit”). Z kolei w programie 15th International Conference of the German-Polish Society for the History of Medicine (XV Międzynarodowa Konferencja Polsko-Niemieckiego Towarzystwa Historii Medycyny: Żydzi – Niemcy – Polacy: historie i tradycje w kulturach medycznych), międzynarodowej konferencji, która odbyła się w 2015 roku, znaleźć można prelekcję „Raphael Friedeberg – physician, ‘Lebensreformer’, anarchist” autorstwa dr hab. Barbary Breysach z Europa-Universität Viadrina (za: abstrakt na stronie bazhum.muzhp.pl).
Post został opublikowany w 2021 roku, w 100-lecie śmierci Kropotkina oraz w 110. rocznicę rozpoczęcia pracy w Kudowie i Asconie przez dra Friedeberga.
Polecam również inne artykuły oznaczone tagami:
#medycyna, #ciekawostka, #historia, #KudowaZdrój
****
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
****
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz