Rudna i Chobienia to obecnie wioski na północy Dolnego Śląska, między Lubinem, Głogowem a Rawiczem. Dawniej były to miasta, które po II wojnie światowej zdegradowano. Związany z tymi miejscowościami był niezwykły człowiek - Johann Heermann, pastor, utalentowany śląski poeta, autor hymnów, które do dziś są śpiewane w kościołach luterańskich. Twórczość Heermanna podobała się Janowi Sebastianowi Bachowi, który do słów śląskiego liryka religijnego napisał wiele pięknych utworów muzycznych!
Pieśni pastora żyjącego na przełomie XVI i XVII wieku, związanego z Dolnym Śląskiem, odnaleźć można w librettach kantat i pasji Jana Sebastiana Bacha. Są to bezcenne dzieła sakralne, do dziś wykonywane przez najlepszych muzyków na całym świecie, nagrywane i podziwiane przez melomanów.
O związkach Bacha z Dolnoślązakami i Łużyczanami, a także o pionierskiej recepcji twórczości barokowego mistrza na Dolnym Śląsku pisałem wielokrotnie. Mieszkańcy terenów należących dziś do województwa dolnośląskiego byli aktywni w kręgu Bacha, jako jego uczniowie, współpracownicy, bliscy. Bach sięgał również po twórczość poetów i muzyków związanych z Dolnym Śląskiem. Posty na temat Bacha i jego związków z regionem znajdziecie na blogu, oznaczone tagiem #BACH. W tym artykule kilka dodatkowych ciekawostek o ledwie wspomnianym w poprzednich wpisach pastorze.
100 lat przed Bachem
Johann Heermann urodził się 11 października 1585 w ówczesnym Raudten na obszarze Księstwa Głogowa na Śląsku. Miejscowość znana jest dziś jako Rudna koło Lubina. Jest to wieś gminna, która prawa miejskie utraciła w 1945 roku. Heermann urodził się 100 lat przed Janem Sebastianem Bachem. Rudną, gdzie pastor się urodził, od Lipska, gdzie Bach był aktywny pod koniec życia i gdzie zmarł, dzieli w linii prostej 270 km. Pastor zmarł 17 lutego 1647 roku w Lesznie (2 lata wcześniej, 22 lutego 1645 roku urodził się Johann Ambrosius Bach, ojciec Jana Sebastiana).
Jako nastolatek Heermann uczył się w ewangelickiej szkole we Wrocławiu. Następnie studiował w Strasburgu. Od 1611 roku był pastorem w Köben, czyli Chobieni na Dolnym Śląsku, niedaleko jego rodzinnej Rudnej. Zawierucha wojny trzydziestoletniej doprowadziła do tego, że pastor-poeta opuścił Śląsk i w 1638 roku wyjechał do Leszna, gdzie pozostał do końca życia. Heermann już w młodości dał się poznać jako utalentowany poeta. Napisał wiele pieśni o treści religijnej, które zostały wydane za jego życia i zdobyły dużą popularność. Wydawał m.in. we Wrocławiu. Sława Heermanna nie zmalała nawet po jego śmierci. Jego hymny na stałe wpisały się do kanonu pieśni wykonywanych podczas nabożeństw w kościele luterańskim. Pastor jest wspominany 17 lutego w kościele ewangelickim w Niemczech, a 26 października w kościele ewangelickim w Ameryce (podczas The Commemoration of Philipp Nicolai, Johann Heermann and Paul Gerhardt, razem z innymi ważnymi barokowymi poetami luterańskimi).
W twórczości mistrza
Bach często sięgał po sakralną lirykę Heermanna. Poezja pastora z Dolnego Śląska jest elementem librett kantat i pasji Jana Sebastiana. Słowa hymnu poety z Rudnej można znaleźć choćby w kantacie "Gott ist mein König" z 1708 roku, którą Bach napisał jako 23-letni kompozytor nadworny w Mühlhausen. Po utwory Heermanna kompozytor sięgał również w szczytowym okresie swojej pracy, w Lipsku. Poezja Heermanna znalazła się nawet w dwóch pasjach Bacha napisanych jako misteria na Wielki Piątek. Wspomnieć trzeba, że Bach został przyjęty na stanowisko kantora w Lipsku w 1723 roku, a jego bezpośrednim przełożonym przez ponad rok był Christian Ludovici. Ten naukowiec urodził się 6 stycznia 1663 w Landeshut na Śląsku, czyli w Kamiennej Górze. Ludovici w 1697 roku został konrektorem (wicedyrektorem) szkoły Thomasa w Lipsku i sprawował ten urząd do końca 1724 roku. Jego bezpośrednim podwładnym był kantor – czyli kierownik chóru chłopięcego w kościele Tomasza oraz dyrektor muzyczny kościołów ewangelickich w Lipsku i nauczyciel w Szkole Tomasza. Bach był kantorem od 1723 do śmierci w 1750. W czasie, kiedy Ludovici był szefem Bacha, premierę miało kilka utworów, do których muzykę skomponował Bach, a słowa Heermann.
Warto przy okazji nadmienić, że związki dzieł Bacha z Dolnym Śląskiem nie kończą się na warstwie inspiracji poetyckiej. Dzieła Bacha były wykonywane na Dolnym Śląsku, we Wrocławiu, w pionierskich czasach „ożywiania” zapomnianej twórczości mistrza baroku, w I połowie XIX wieku. Był to czas tzw. renesansu Bacha (Bach-Renaissance). Działająca we Wrocławiu Akademia Śpiewacza (Breslauische Sing-Akademie) miała dzieła Bacha (w tym Pasję według św. Mateusza, kantaty, motety i Magnificat w programie).
Co więcej Wrocław słynął jako miasto, w którym publikowano na temat Bacha (jedna z pierwszych biografii muzyka oraz wydania krytyczne jego dzieł), a także jako miasto kolekcjonerów dzieł Bacha. Na przykład z dnia 7 na 8 lipca 1848 roku po raz pierwszy we Wrocławiu gościł Richard Wagner (urodzony w mieście Bacha, w Lipsku, uczeń szkoły Tomasza, w której wcześniej wykładał Bach. W czasach studenckich Wagner był uczniem kantora Christiana Theodora Weinliga - 6. kantora po Janie Sebastianie Bachu). Wagner, wówczas znany kompozytor operowy z Drezna, odwiedził dyrektora muzycznego Johanna Theodora Mosewiusa, który był starym przyjacielem rodziny Wagnerów i dyrektorem wspomnianej Akademii Muzycznej (za jego sprawą we Wrocławiu wykonano w 1830 roku "Pasję mateuszową" Bacha). Wagner spędził u Mosewiusa kilka godzin do późna, poznając ogromne i cenne zbiory muzyczne wrocławskiego kapelmistrza, szczególnie jego słynną kolekcję kantat Bacha. Wagner wspomniał o tym w liście do żony Minny oraz w autobiografii. W XIX wieku wydawane były nie tylko dzieła Bacha, ale i utwory Heermanna. W tym artykule będę cytował wykorzystane przez Bacha wiersze, które znaleźć można w wydaniu „Johann Heermanns geistliche Lieder” z 1856 roku.
Wybrane dzieła mistrzów
Kilka przykładów tego, co powstało z „współpracy” Bacha z Heermannem. Kompozycje wielkiego barokowego mistrza do słów śląskiego wybitnego liryka (jako przykłady podane cytaty z „Johann Heermanns geistliche Lieder” ). Oto kantaty z numerami katalogowymi: 71, 199, 194, 136, 107, 5, 13 i dwie Pasje.
Kantata BWV 71: „Gott ist mein König”
Aria: „Ich bin nun achtzig Jahr” (z fragmentami chorału „Soll ich auf dieser Welt”) – aria tenorowa z chorałem śpiewanym przez sopran
Premiera: 4 lutego 1708 w Mühlhausen
Kantata BWV 199 „Mein Herze schwimmt im Blut”
Chorał na sopran solo „Ich, dein betrübtes Kind”
Prapremiera: 12 sierpnia 1714 roku w Weimarze
Premiera Lipska: 8 sierpnia 1723 roku w Lipsku
Kantata BWV 194 „Höchsterwünschtes Freudenfest”
Chorał „Heil'ger Geist ins Himmels Throne”
Premiera 2 listopada 1723 roku w Lipsku
Powstała w Lipsku na poświęcenie kościoła i organów w Störmthal. Autorem organów był Zacharias Hildebrandt pochodzący z Ziębic na Dolnym Śląsku, aktywny w I połowie XVIII wieku w Saksonii
Kantata BWV 136: „Erforsche mich, Gott, und erfahre mein Herz”
Chorał „Dein Blut, der edle Saft”
Premiera: 18 lipca 1723 roku w Lipsku
Kantata BWV 107 „Was willst du dich betrüben”
– w całości do tekstu Heermanna
Wybrana aria: „Darum ich mich ihm ergebe”
Premiera 23 lipca 1724 roku w Lipsku
Kantata BWV 5: „Wo soll ich fliehen hin”
Premiera 15 października 1724 roku w Lipsku
"Johann Heermanns geistliche Lieder": "Wo soll ich fliehen hin" (Google Books)
Kantata BWV 13 „Meine Seufzer, meine Tränen”
Chorał na alt: „Der Gott, der mir hat versprochen”
Premiera 20 stycznia 1726 roku w Lipsku
Matthäus-Passion, BWV 244
Jako przykład jeden z chorałów: „Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen”
Prapremiera 11 kwietnia 1727 roku w Lipsku (po śmierci Bacha zapomniana)
Wybrane wznowienia: pierwsze wykonanie w XIX wieku: 11 marca 1829 w Berlinie
Trzecie wykonanie w XIX wieku i śląska premiera utworu: 3 kwietnia 1830 we Wrocławiu (pod kierownictwem Mosewiusa – więcej na ten temat TUTAJ)
Premiera wiedeńska: 11 kwietnia 1865 w Wiedniu
Johannes-Passion, BWV 245
Jako przykład jeden z chorałów: "Ach großer König, groß zu allen Zeiten"
Prapremiera 7 kwietnia 1724 roku w Lipsku (po śmierci Bacha zapominana)
Pierwsze wykonanie w XIX wieku: 21 lutego 1833 roku w Berlinie
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz