Śladem św. Jadwigi (Dolny Śląsk i nie tylko) (GALERIA + ciekawostki)

Księżna św. Jadwiga Śląska jest symbolem polsko-niemieckiego pojednania. To nie tylko znana z kart historii żona Henryka I Brodatego, Piasta, księcia wrocławskiego, czy matka Henryka II Pobożnego. Słynie również z innych powodów. To postać owiana legendami i obecna w przysłowiach, herbach, muzyce i literaturze. Fundatorka klasztorów i świątyń. Honorowa Obywatelka Dolnego Śląska, związana z Legnicą, Trzebnicą i innymi miejscowościami. 

Już za życia księżniczka pochodząca z Andechs w Bawarii uchodziła za świętą. Słynęła z pokory i skromności. Miała podobno chodzić boso, a kiedy kazano jej nosić buty... nosiła je, ale nie na stopach. Jej kult szybko się rozwinął. Istnieje wiele kościołów i kaplic poświęconych jej pamięci. Są też inne dzieła sztuki i budowle. Co ciekawe miejsca związane z św. Jadwigą można znaleźć nie tylko na Dolnym Śląsku. Niezwykła świątynia jej imienia jest w centrum... Berlina.

Jadwiga Śląska (po niemiecku Hedwig von Andechs, Hedwig von Schlesien, po czesku Hedvika Slezská, po śląsku Świyntŏ Hyjdla) urodziła się między 1178 a 1180 w bawarskim Andechsie. Zmarła z 14/15 października 1243 roku w Trzebnicy. Jest średniowieczną świętą kościoła katolickiego. Była żoną Henryka I Brodatego, księcia wrocławskiego, a także matką Henryka II Pobożnego, który zginął w czasie bitwy legnickiej w 1241 roku. 

św. Jadwiga - ołtarz w Mauzoleum Piastów w Krzeszowie 

Trebnitz : Grabmal d. h. Hedwig, (grób św. Jadwigi w Trzebnicy), pocztówka z 1918, wolne media, POLONA 

Mariánský sloup: Broumov: ST. HEDWIGIS

Od kościółka po katedrę 
Na blogu welthellsicht.blogspot.com umieściłem wiele relacji z odwiedzin w rozmaitych kościołach pod wezwaniem św. Jadwigi. Każdy z nich jest na swój sposób ciekawy. Bodaj najmniejszym z nich jest niewielki, drewniany zabytek z gminy Mieroszów. To unikatowy kościółek w Rybnicy Leśnej. Urokliwa świątynia znajduje się w kompleksie dwóch budowli (kościół i dzwonnica). kameralne wnętrze kościoła zdobią interesujące dzieła sztuki.

urokliwa świątynia w Rybnicy Leśnej w Górach Suchych 

Nie mniej ciekawy jest kościół w Bolkowie. Centralna świątynia parafii ulokowana jest na rynku miasta. Jej wieża góruje nad zabudową starego miasta. Wnętrze zaskakuje pięknymi detalami. Uwagę zwraca bogato zdobiona stara ambona. Ciekawe są też zachowane freski. Jednym z najcenniejszych zabytków są gotyckie figury Madonny i świętych, w tym patronki kościoła. W tym piastowskim mieście stoi słynny zamek, do dziś wielka atrakcja - zbudowali go potomkowie świętej Jadwigi. 

kościół Jadwigi w Bolkowie 

Kolejnym interesującym śląskim kościołem pod wezwaniem Jadwigi jest świątynia ulokowana w Walimiu. Niegdyś kościół protestancki. Miejsce to oczaruje pięknym wnętrzem, zwłaszcza organami. Ciekawostką jest fakt, że kościół posiada krypty z zachowanymi pochówkami. Jednym z pogrzebanych jest... hrabia Zedlitz, twórca matury (o tym w osobnym tekście na blogu: TUTAJ).

kościół Jadwigi w Walimiu - w krypcie pochowany jest Karl von Zedlitz

Ciekawy jest też kościół pod wezwaniem św. Jadwigi w Gryfowie Śląskim. Najciekawszym elementem jego wyposażenia jest wyjątkowe epitafium Schaffgotschów. 

kościół w Gryfowie 

Ważnymi ośrodkami kultu patronki są oczywiście Trzebnica (gdzie znajduje się Bazylika i sanktuarium św. Jadwigi  i gdzie Jadwiga zmarła i została pochowana), ale i Legnickie Pole. W tej drugiej miejscowości znajduje się piękne barokowe sanktuarium z bazyliką. Ołtarz główny zdobi obraz przedstawiający św. Jadwigę, która rozpoznaje ciało swojego syna, Henryka Pobożnego, poległego w walce z Tatarami.

Bazylika Kolegiacka św. Jadwigi w Legnickim Polu - perła baroku na Dolnym Śląsku 

Święta Jadwiga jest patronką licznych parafii na Dolnym Śląsku. Na przykład w diecezji legnickiej: Karpniki, Legnica, Lubań, Miłków, Sokołowiec, Zgorzelec, świdnickiej: np. Gilów, czy

wrocławskiej: np. Wrocław-Leśnica. 

Z kolei w Brzegu (dziś Opolskie, historycznie Dolny Śląsk) przy zamku najdłużej żyjącej gałęzi Piastów znajduje się oczywiście kościół pod wezwaniem św. Jadwigi Śląskiej. To kościół dworski, mieszczący mauzoleum brzeskiej rodziny Piastów, spokrewnionej z królami Polski. 

Niezwykłą budowlą sakralną jest katedra św. Jadwigi w Berlinie (Sankt-Hedwigs-Kathedrale). Kościół poświęcony śląskiej świętej jest arcybiskupim kościołem archidiecezji berlińskiej w Niemczech. Wyjątkową świątynię wzniósł król Prus. Było to następstwem wygranej II wojny śląskiej, która doprowadziła do przyłączenia Śląska do jego królestwa. Katedra została zbudowana przez Georga Wenzeslausa von Knobelsdorffa. Architekt ten urodził się w 1699 we wsi Kukadło koło Krosna Odrzańskiego. Jego ojciec wywodził się z śląskiej linii rodziny szlacheckiej von Knobelsdorff, która po wojnie trzydziestoletniej opuściła Ochlę (obecnie dzielnicę Zielonej Góry - historycznie na Dolnym Śląsku) (za: "Georg Wenceslaus von Knobelsdorff, der Baumeister und Freund Friedrichs des Großen") i zamieszkała niedaleko, w okolicy Krosna, we władaniu Brandenburgii. Poświęcenia dokonał znany biskup Ignacy Krasicki (książę poetów polskich - autor m.in. "Monachomachii" czy też pierwszej polskiej powieści "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki", prymas Polski), który też po śmieci spoczął na wiele lat w krypcie kościoła (później został ekshumowany). 

"wtedy to na wstawienie się Krasickiego kazał Fryderyk wystawić w Berlinie katolicki kościół Świętej Jadwigi"

Joachim Lelewel "Dzieje polski które stryj synowcom swoim opowiedział"

"Skutkiem szacunku tego dla Krasickiego, było dozwolenie Rządu, na wystawienie w Berlinie kościoła katolickiego pod wezwaniem S. Jadwigi; a gdy już tenże był ukończony , wypadało go Biskupowi poświęcić"

Ignacy Chodynicki "Dykcyonarz uczonych Polaków"

"kościół katolicki, świętej Jadwigi, wzorem Panteonu, na wstawienie się Krasickiego przez Fryderyka Wielkiego zbudowany" 

Samuel Orgelbrand "Encyklopedyja powszechna"

W czasie II wojny wnętrze zostało zniszczone, kościół odbudowano i wyposażono na nowo. Nadal jest jednym z najważniejszych w stolicy Niemiec. 

Katedra Jadwigi - klasycystyczna bryła, nowoczesne wnętrze 

Kaplice, wieża, źródełka... 
Świętej dedykowane są też inne miejsca. Na przykład w Mauzoleum Piastów w Krzeszowie ma ona swój ołtarz. W tym miejscu pochowany jest jej prawnuk Bolko I oraz jego wnuk Bolko II. Co ciekawe, u stóp obrazu św. Jadwigi w ołtarzu leży niezwykły relikwiarz... to relikwie św. Walentego. Pierwotny klasztor w Krzeszowie ufundowała Anna Przemyślidka – Jadwiga była jej teściową.

mauzoleum, ołtarz Jadwigi i relikwiarz Walentego 

Inną interesującą pamiątką jest wieża św. Jadwigi na zamku piastowskim w Legnicy. Legendy mówią, że księżna przebywała w tej wieży i się tam modliła. Jest to okrągła, jedna z dwóch zachowanych (obok wieży św. Piotra) tego typu budowli w zamku. Wnętrze jednego z poziomów konstrukcji zdobią niezwykłe freski, to tzw. zielona komnata. Znajdują się tam rysunki słynnych postaci rycerskich, od Biblii, przez cesarzy po legendy arturiańskie. Syn świętej, Henryk II Pobożny, zginął w bitwie pod Legnicą, która rozegrała się 9 kwietnia 1241 roku w czasie I najazdu mongolskiego na Polskę.

wieża

wieża św. Jadwigi, wnętrza 

Z największą dolnośląską świętą związany jest również zamek w Leśnicy we Wrocławiu, rezydencja książęca, która powstała w XII wieku. Henryk I Brodaty, mąż św. Jadwigo Śląskiej, posiadał zamek w charakterze rezydencji podczas częstych podróży pomiędzy Wrocławiem a Legnicą. Obecnie w przebudowanym zamku mieści się Centrum Kultury „Zamek”. Obywa się tam cykliczny Jarmark Jadwiżański - plenerowa impreza utrzymana w klimacie czasów średniowiecza, nawiązująca do czasów św. Jadwigi. 

zamek w Leśnicy i krasnal jadwiżański 

W Lubiążu, słynącym z klasztoru, znajdziemy natomiast Lasek św. Jadwigi oraz studnię, której patronką jest święta. Legenda mówi, że źródło wody, z którego korzystali cystersi, wybiło za sprawą cudu św. Jadwigi. 

studnia św. Jadwigi w Lubiążu 

Na Ziemi Kłodzkiej, niegdyś osobnej krainie historycznej, także znajdziemy śląską świętą.

Jadwigę zobaczymy w wielu kościołach. Tutaj również na zdobieniach bazyliki w Wambierzycach.

św. Jadwiga - po prawej 

Z kolei w Lądku-Zdroju powyżej Arboretum natrafiamy na źródło św. Jadwigi (Hedwigs-Quelle). Ten ciekawy zabytek leży na wysokości 488 m n.p.m. Składa się z płaskorzeźby z wizerunkiem księżnej oraz ław. Źródło powstało w 1911 roku. Zostało ufundowane przez berlińskich przedsiębiorców. Jest to dowód wdzięczności za udaną kurację.

zdrój św. Jadwigi w kurorcie w Górach Złotych 

Bardzo klimatyczne Skalne Źródełko z XIII wieku, zwane też źródełkiem św. Jadwigi znajduje się przy Kruczych Skałach na Pogórzu Kaczawskim we wsi Jerzmanice-Zdrój.

źródło św. Jadwigi w Jerzmanicach 

Święta z księgi 
Nie tylko budowle świadczą o doniosłej roli średniowiecznej księżnej w historii regionu i kulturze. Jednym z ciekawych przykładów pamiątki z nią związanej jest Kodeks lubiński, czyli XIV-wieczny manuskrypt z bogato ilustrowanymi legendami na temat księżnej. Ten cenny zabytek piśmiennictwa powstał z okazji 100-rocznicy kanonizacji Jadwigi. Obecnie niezwykle cenna księga jest własnością... USA. W europejskich muzeach można zobaczyć kopie tego bezcennego skarbu. 

na zdjęciu eksponat z wystawy w Muzeum Śląskim w Goerlitz

Jeszcze inną księgę na temat patronki Śląska pisał pod koniec życia słynny romantyczny poeta związany z m.in. Wrocławiem, Joseph von Eichendorff. Dzieło zlecił mu zasłużony i równie wsławiony biskup Heinrich Förster (uczestnik Soboru Watykańskiego I), goszczący liryka na swoim zamku w Javorniku (wówczas Jauernig). Poeta zmarł jednak zanim zrealizował pełne opracowanie biografii świętej. Szkoda, bo był to wielki pisarz, ceniony do dziś. 

Joseph von Eichendorff, pomnik we Wrocławiu 

zamek Jánský Vrch, ławeczka Eichendorffa

Jadwiga zmarła 15 października 1243 roku w Trzebnicy. Tam jest pochowana. 16 października kościół wspomina ją podczas liturgii. W 2017 roku z okazji 750-lecia kanonizacji odbyły się liczne wydarzenia, wystawy, a sejmik dolnośląski uznał ją pośmiertnie za zasłużoną dla województwa.
Jest patronką archidiecezji wrocławskiej, Andechs (skąd pochodziła), Berlina, Krakowa, Trzebnicy (Bazylika i sanktuarium św. Jadwigi), Wrocławia, Dębicy, Europy, uchodźców oraz pojednania i pokoju.

26 marca 1267 roku papież Klemens IV w kościele dominikanów w Viterbo dokonał kanonizacji Jadwigi. 

Nagrobek św. Jadwigi w bazylice w Trzebnicy - grafika, w: Bilder-Legende der Heiligen Hedwig, Schutzpatronin Schlesiens, za: SBC

wybrane sceny z życia św. Jadwigi, w: Bilder-Legende der Heiligen Hedwig, Schutzpatronin Schlesiens, za: SBC

Istnieje mnóstwo ludowych (prognostycznych) przysłów związanych z połową października i obchodami święta patronki. Oto wybór:

do świętej Jadwigi pozbieraj jabłka, orzechy i figi

kiepski gospodarz, co po Jadwidze do pola siać idzie

koło świętej Jadwigi babie lato fruwa na wyścigi

kto sieje na świętą Jadwigę, ten zbiera figę

po świętej Jadwidze są dojźrałe grzyby i rydze

po świętej Jadwidze słodycz w marchew idzie

święta Jadwiga ostatnie jabłka dźwiga (koniec zbiorów)

święta Jadwiga szczapy dźwiga (sezon grzewczy)

są też ciekawe niemieckie przysłowia związane z św. Jadwigą i dawnym Śląskiem pruskim (cytował je m.in. wybitny XIX-wieczny kolekcjoner przysłów z Dolnego Śląska, Karl Friedrich Wilhelm Wander, autor wielkiego leksykonu przysłów i złotych myśli):

"Zu Hedwig und Galle sind die Vögel alle"/ "Mit Hedwig und Galle , Sind die Vögel alle"

(*Na Jadwigę i Gawła wszystkie ptaki zniknęły - po sezonie odlotu ptaków wędrownych - w październiku odlatują jeszcze żurawie i czasami gęsi)

"Hedwige giesst Zucker in die Rüben"

(*Jadwiga wsypuje cukier do buraków - zbór buraków cukrowych)

Jej osoba oraz związane z nią legendy i opowieści stały się motywami literackimi. W ciągu kilku stuleci opublikowano i napisano mnóstwo pieśni i biografii świętej księżnej. Oto wybór kilku dzieł związanych z Jadwigą Śląską - od średniowiecza do XIX wieku: 

• Die grosse Legende der heiligen Frau Sankt Hedwig geborene Furstin von Meranien und Herzogin in Polen und Schlesien
• Leben und die Geschichte der Heyligen Hedwigis
• Alhy hebet sich an dy grosse lege[n]da der hailigsten frawen Sandt hedwigis, eyne geborne furstyn von Mehran vnd eyne gewaldige herczogynne In polen vnnd Schlesyen
• Legende der hl. Hedwig (rękopis)
• jest wymieniona w sztuce "Piastus"  Andreasa Gryphiusa ("śląskiego Szekspira")
• sonety Karoline Lessing (pisarka przełomu XVIII/XIX wieku z Wrocławia, wyszła za mąż za bratanka poety G.E.Lessinga)
• Colmar Grünhagen "Hedwig, die Heilige, Herzogin von Schlesien"
• Augustin Knoblich: Lebensgeschichte der Heiligen Hedwig, Herzogin und Landespatronin von Schlesien
• Adolf von Wolfskron: Die Bilder der Hedwigslegende
• Carl Schwebemeyer: "Herz und Haupt: Ein dramatisches Gedicht" - sztuka dramatyczna z 1858, w której występuje święta Jadwiga 
• szkic dzieła wybitnego romantyka, Josepha von Eichendorffa

Kult świętej Jadwigi to również muzyka. Na jej cześć pisane były oratoria i msze. Na przykład Ernst Bröer, urodzony w 1809 roku w Oławie, napisał oratorium "Die heilige Hedwig" (St. Hedwig. Ein Oratorium mit Zwischenreden). Zostało wykonane m.in. we Wrocławiu w 1854 roku, w Legnicy czy w Opolu 14 października 1872 roku. Słowa ułożył Franz Xaver Görlich, ksiądz pochodzący z okolic Ząbkowic Śląskich, biograf świętej księżnej, autor "Das Leben der heiligen Hedwig, Herzogin von Schlesien". O wykonaniu tego dzieła wspominał m.in. polskojęzyczny "Przegląd Poznański" z 1855 roku. 

wybór dzieł literackich związanych z postacią świętej Jadwigi, za: Google Books, oraz www.bibliotekacyfrowa.pl

Postać Jadwigi pojawia się również w heraldyce. Świętą w swoich herbach mają samorządy! Oto herby kilku dolnośląskich gmin: Zawonia, Złotoryja i Kunice. 

święta Jadwiga w Heraldyce, za: wikipedia, strony internetowe gmin 

****************************

polecam również:

#ciekawostki,   #święci 

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****