"Horror vacui", czyli na tropie śląskich barokowych szaleństw (Krzeszów, Lubiąż, Wrocław, Świdnica, Legnica, Wambierzyce, Sarny, Kłodzko, Gorzanów, Książ, Jawor... i inne)

Od wielu lat historycy sztuki i krytycy, oceniając i badając twórczość artystyczną i stylistkę, stosują pojęcie zaczerpnięte z arystotelesowskiej teorii przyrody. Słynne sformułowanie horror vacui (strach przed pustką) wpisuje się w myśl, że „natura nie znosi próżni”. Właśnie barok był taką epoką, w której wyraźnie widać wręcz maniakalne dążenie do maksymalnego zapełnienia dzieła detalami i treścią. W dobie mody na minimalizm, my dziś, możemy postrzegać XVII- i XVIII-wieczne dziedzictwo jako pełen jaskrawego przesytu artystyczny amok dawnych czasów. 

Na Dolnym Śląsku nie brakuje świeckich i sakralnych przykładów pięknych kaprysów barokowych mistrzów. Zajrzymy do Krzeszowa, Lubiąża, Legnickiego Pola, Wrocławia, Świdnicy czy Gorzanowa, Książa. Mój subiektywny wybór - kilkadziesiąt zdjęć z różnych obiektów (w tym z list dziedzictwa UNESCO i Pomników Historii RP). 


W sztukach wizualnych, ale też i literaturze czy muzyce barok był przeciwieństwem epok, które go bezpośrednio poprzedzały i zastępowały. Skrajną różnicę widać właśnie w organizacji przestrzeni dzieła, zapełnianiu jego formy treścią. Maksymalizowanie - skrajne i bezceremonialne - wszystkiego, co i tak złożone, duże, śmiałe, było celem artystów XVII i XVIII wieku. Liczył się efekt, bogactwo. Zapełnienie każdej możliwej przestrzeni, pustki, stało się podstawą. Nie można było sobie pozwolić na zmarnowaną okazję.

Krzeszów, dawny klasztor cystersów, bazylika, mauzoleum Piastów oraz dom opata na wodzie w Betlejem 

W architekturze, malarstwie i rzeźbie próbowano ukazać dynamizm, ruch, a jednocześnie wielkość i złożoność. Przeładowanie ozdobami, dodatkami, wzorami stało się kluczem. W muzyce faktura polifoniczna oraz ozdobniki, jaskrawe kontrasty tempa i harmonii, uchodziły za normę i prześcigano się w ich zaskakujących kolażach.

Lubiąż, dawny klasztor cystersów, Sala Książęca i refektarz 

W literaturze podobnie. Zawiłości, napuszona retoryka, kaskady słowotoku okrywały treści wierszy czy dramatów. Wysokie znaczenie miała mistyka. Z jednej strony sztuka była niezwykle zmysłowa, z drugiej zawierała idee wykraczające poza fizyczność i powierzchowność. Stosując znane wcześniej i później techniki i porządki, artyści uzyskiwali nową, charakterystyczną dla ich nurtu jakość.

Wrocław, gmach główny uniwersytetu, Aula Leopoldina oraz Oratorium Marianum i fasada 

Legnickie Pole, bazylika

W moim zestawieniu ciekawe przykłady śląskiego baroku. Kościoły, pałace i inne obiekty. Dzieła malarstwa i rzeźby. Pełne kolorów, ornamentów, złożonych kształtów i wielowarstwowej kompozycji . Szczelnie wypełniające każdą powierzchnię dzieła – w końcu podświadomy, ale i często programowy strach przed pustką determinował twórczą aktywność artystów. Dziś nie możemy się nadziwić, że angażowano tak ogromne środki i nakłady pracy, by budować nowe przesycone sztuką miejsca, ale i przerabiano stare (barokizacja gotyckich kościołów i rezydencji).

Świdnica, Kościół Pokoju 

Świdnica, katedra - gotyk po barokizacji 

Podziwiając barok, czy to malarski, architektoniczny, ale i muzyczny lub literacki czasami trudno nam się skupić, ciężko podążać za wątkiem intelektualnym, za treścią. Przytłacza nas powódź, potęga i ogrom wszystkiego tego, co stanowiło dodatek, ornament, otoczkę. Barok minimaliście może wydawać się wręcz skrajnie bałaganiarski, kiczowaty, efekciarski, bezsensowny, teatralny i wyniosły. Trudno jednak oprzeć się też jego historycznemu urokowi. Barok to wielki karnawał sztuki, nawet jeżeli był to akurat mistyczny rytuał. Zapraszam do wspólnego „konsumowania” tej niezwykłej uczty!

Jelenia Góra, dawny Kościół Łaski 

Kościół Pokoju w Jaworze 

Wrocław, Archikatedra, kaplice 

Jako ciekawostkę dodam też, że (europejska, alei i śląska) muzyka, poezja i literatura również miały swoje ważne momenty w barokowym kosmosie, który nie znosił próżni. Na blogu zamieściłem wiele ciekawostkowych artykułów na temat kompozytorów, malarzy i pisarzy, których dzieła stanowią ważną część dziedzictwa przeszłości.

Wrocław, kościół uniwersytecki Imienia Jezus 

Wambierzyce, bazylika

Gorzanów, pałac - sztukaterie 

Wałbrzych, Zamek Książ - Sala Maksymiliana 

Wrocław, Katedra greckokatolicka św. Wincentego i św. Jakuba we Wrocławiu, kaplica Hochberga

Mauzoleum Piastów w Legnicy 

refektarz w klasztorze franciszkanów w Kłodzku 

kaplica pałacowa w Sarnach 

inne posty z cyklu WOW - TUTAJ.

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.

****