Nepomuki – czyli wizerunki św. Jana Nepomucena – są fenomenem. Regionem szczególnie bogatym w pamiątki związane z kultem czeskiego świętego jest Dolny Śląsk. Niemal w każdej miejscowości można znaleźć figurę, ołtarz czy kaplicę poświęconą średniowiecznemu męczennikowi. Barok był czasem rozkwitu architektury sakralnej, która stanowiła część ruchu kontrreformacyjnego. Prawdziwa „nepomukomania” stanowiła jeden z filarów ówczesnej demonstracji religijności katolickiej. Nawet zmiany polityczne, przejście Śląska z rąk Habsburgów do Hohenzollernów, nie skreśliły wpływu Nepomucena na wiernych. Do dziś podziwiać możemy materialne pamiątki tego niezwykłego zjawiska. Fascynują one kulturoznawców i turystów, czego świadectwem może być ustanowienie Międzynarodowej Odznaki Turystycznej „Szlakami Świętego Jana Nepomucena”.
Przygotowałem galerię zdjęć ciekawych pomników i innych wizerunków świętego, które udało mi się spotkać podczas wędrówek po Dolnym Śląsku (historycznym i administracyjnym) i Sudetach. Dodatkowo poszukałem innych interesujących kontekstów – na przykład utworów wokalnych i lirycznych związanych z kultem św. Jana. Jako smaczek wspominam również słynnych i zasłużonych imienników świętego, którzy żyli i działali na Dolnym Śląsku lub w Sudetach. To bogaty - ale zaledwie wybór z morza kontekstów i niezwykłości. Zapraszam!
Rzeźby czy malunki przedstawiające Nepomucena można stosunkowo łatwo znaleźć i identyfikować. Jest to kapłan ubrany w szaty liturgiczne. Poszczególne wizerunki mogą się różnić drobnymi detalami, z uwagi na bogaty zestaw atrybutów świętego. Wśród najpopularniejszych – symbolizujących zarówno męczeństwo, jak i stan duchowny oraz tajemnicę spowiedzi i sposób śmierci - wymienić można: klucz, książkę, kłódkę, krzyż w ręce, zapieczętowany list, most, pieczęć, wieniec z pięciu gwiazd, wodę. Zdarza się, że Nepomucen trzyma palec przy ustach, jako symbol milczenia.
Kult Jana Nepomucena związany jest z tym, że jest on patronem tonących i mostów oraz orędownikiem podczas powodzi. Z tego powodu bardzo często jego rzeźby można znaleźć na mostach lub w okolicach rzek. Zdarza się jednak, że Nepomuka spotkać można przy drogach, na placach i rynkach, a nawet na fasadach budynków mieszkalnych czy ratuszy. Są również kaplice i ołtarze poświęcone Nepomucenowi w kościołach.
Jan Nepomucen (Jan Nepomucký, Johannes von Pomuk) urodził się około 1350 roku w Pomuku koło Pilzna – czeskiej miejscowości, która obecnie nazywa się Nepomuk. Był prezbiterem, spowiednikiem królowej Zofii Bawarskiej, 2. żony króla Wacława IV Luksemburskiego (syn Anny, córki księcia świdnickiego Henryka II). Nepomucen popadł w niełaskę na praskim dworze. Nie chciał zdradzić zazdrosnemu królowi tajemnicy spowiedzi jego żony podejrzanej o niewierność. Zachowanie sekretu (tajemnica spowiedzi jest według prawa kanonicznego nienaruszalna), Nepomucen przypłacił życiem. W 1393 roku został uwięziony i poddany torturom. 20 marca 1393 zrzucono go z mostu Karola do rzeki Wełtawy. Zdaniem niektórych badaczy opowieść o spowiedzi i dworskich sekretach może być jedynie hagiograficzną legendą. W rzeczywistości kapłan mógł wplątać się w spór między świeckim władcą a katolickim hierarchą - biskupem. Zabicie księdza stało się głośne. Dawne kroniki podawały, że jego ciało wyłowiono w cudownych okolicznościach. Nepomucen został otoczony regionalnym kultem. Bardzo długo świętość Jana była kwestią lokalnej religijności i nie miała charakteru oficjalnego.
Do upowszechnienia i sformalizowania kultu męczennika z XIV wieku przyczynili się m.in. ultrakatoliccy Habsburgowie. Oficjalnie kościół zezwolił na otaczanie świętością Nepomucena 300 lat temu: 31 maja 1721 roku został beatyfikowany przez Innocentego XIII, a 19 marca 1729 roku kanonizowany przez papieża Benedykta XIII. Na fali tych wydarzeń w XVIII wieku powstało mnóstwo pomników i innych dzieł sztuki promujących kult świętego Jana Nepomucena i wyraźnie akcentujących obecność katolików nie tylko w Czechach, ale i na Śląsku. Kult Nepomucena stał się sprawą rangi państwowej. Dziś podziwiać możemy dzięki dziełom sztuki, jak popularny był św. Jan. W wielu miejscach są to dość modelowe pomniki przedstawiające świętego, najczęściej z piaskowca, fundowane przez arystokrację i bogatych mieszczan.
Można też znaleźć wiele innych niecodziennych przedstawień świętego i miejsc związanych z jego kultem. Największy śląski i jednej z największych w ogóle monumentów upamiętniających świętego znajduje się we Wrocławiu. To prawie 10-metrowy pomnik Jana Nepomucena na Ostrowie Tumskim, autorstwa barokowego rzeźbiarza Jana Jerzego Urbańskiego. Na uwagę zasługuje również kaplica dworska przy zamku Sarny w Ścinawce Górnej koło Radkowa. Zdobią ją barokowe malowidła Johanna Franza Hoffmanna przedstawiające sceny z życia Nepomucena, jego śmierć i apoteozę. Niezwykle interesujący jest też wizerunek z kościoła Piotra i Pawła w Dusznikach-Zdroju. Tam bardzo kunsztowna grupa rzeźbiarska przedstawia scenę męczeństwa Nepomucena. Z kolei w kościele Wniebowzięcia NMP w Lubawce znajduje się obraz ilustrujący odnalezienie ciała Nepomucena. Natomiast w kościele Marii Magdaleny w Gorzanowie znajduje się drewniana, polichromowana figura świętego, która w dniu upamiętnienia Nepomucena – 16 maja, podczas odświętnej procesji była umieszcza w łodzi, przystrajana kwiatami i przy uroczystych śpiewach wiernych spławiana w miejscowej rzece. Z piękniejszych pomników plenerowych Nepomucena, które spotkałem, należy wymienić posąg na moście w Bardzie, Lądku i Kłodzku, rzeźbę na ratuszu w Świdnicy, Nepomucena w Cieplicach i na rynku w Chełmsku Śląskim.
Na wstępie wspomniałem, że Nepomucen jest też bohaterem wierszy – liryki religijnej oraz kompozycji muzycznych. XVIII-wieczny kompozytor Karl Ditters von Dittersdorf, związany z dworem biskupa wrocławskiego (więcej na temat kompozytora TUTAJ), napisał Motetto pro offertorio in honorem S. Joannis Nepomuceni. Z kolei w XIX-wiecznej antologii „Schlesische Volkslieder mit Melodien: aus dem Munde des Volkes” spisanej przez Augusta Heinricha Hoffmanna von Fallerslebena (profesor Uniwersytetu Wrocławskiego i kustosz biblioteki uniwersyteckiej) znajduje się pieśń „Der heilige Nepomuk” związana m.in. z Ziemią Kłodzką.
Jan Nepomucen to również podwójne imię nadawane mężczyznom, szczególnie popularne w XVIII i XIX wieku. Nosiło je wielu ciekawych mieszkańców Dolnego Śląska i Sudetów. Przygotowałem zestawienie kilku z nich.
Johann Nepomuk Gotthard von Schaffgotsch (1732–1808) był związany z słynną śląską linią Schaffgotschów. Zapisał się w historii jako zasłużony budowniczy. W jego czasach odbudowany został monumentalny pałac rodu w Cieplicach – właśnie ten gmach przetrwał do naszych czasów. Hrabia był również fundatorem ołtarzy i figur oraz remontów w kościołach w Cieplicach, Sobieszowie i innych sudeckich miejscowościach.
Carl Johann Nepomuk Ernst Luchs (3 września 1811 w Warmbrunn, czyli w Cieplicach – 3 stycznia 1886) był niemieckim lekarzem i ornitologiem. Kolekcjonował eksponaty przyrodnicze. Swoją kolekcję przekazał do gabinetu Schaffgotschów. Był członkiem prestiżowej Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina. Na jego cześć nazwana została papuga mnicha górska – po łacinie Myiopsitta luchsi (za: „The Eponym Dictionary of Birds”). Zwierzę to żyje w andyjskich dolinach środkowej Boliwii.
Johann Nepomuk Rust (5 kwietnia 1775 w Jaworniku na czeskim historycznym Dolnym Śląsku - 9 października 1840 roku w Kleutsch/Kluczowej koło Ząbkowic Śląskich) - był lekarzem i chirurgiem. W swoim czasie był uważany za najbardziej szanowanego niemieckojęzycznego chirurga. Od jego nazwiska nazwana została dolegliwość o łacińskiej nazwie malum Rusti. Był badaczem takich chorób jak: egipskie zapalenie spojówek czy wścieklizna – także jako autor publikacji na ich temat. Był również profesorem medycyny w Krakowie.
Johann Nepomuk von Harrach zu Rohrau i Thannhausen (Jan Nepomuk z Harrachu) (2 listopada 1828 - 12 grudnia 1909), wiedeńczyk zasłużony dla czeskiej strony Karkonoszy. Inicjator i fundator budowy linii kolejowej Martinice v Krkonoších – Rokytnice nad Jizerou, a także budowy szlaku Harrachovská cesta (Harrach Weg), który prowadzi z Białego Mostu w Szpindlerowym Młynie na Labská boudę. Jemu zawdzięcza się budowę wieży widokowej Žalý. Co więcej Harrach sprowadził w Karkonosze narty i zainicjował ich produkcję w Jilemnicach oraz założenie karkonoskiego klubu narciarskiego w Czechach. Hrabia Jan Nepomuk Harrach założył również pierwszy karkonoski rezerwat przyrody (Labské důl) na początku XX wieku, w 1904 roku. Ten rezerwat był poprzednikiem dzisiejszego Karkonoskiego Parku Narodowego. Monografia „Jan Nepomuk hrabě Harrach – ze života českého kavalíra“ została wydana w 2018 roku nakładem Krkonošskiego narodneho parku (KRNAP).
Wow! to mój zestaw ciekawostek, w których pokrótce opisuję niezwykłe zabytki czy widoki, jakie udało mi się uchwycić podczas moich wypraw. To rzeczy małe i duże. Często o niecodziennym kontekście lub niezwykłej historii. Zapraszam TUTAJ
Polecam również:
Posty oznaczone tagami:
#święci, #święty, #ciekawostka, #historia, #sztukasakralna
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz