Pasożyt z dolnośląskich pól i jego odkrywca: lekarz z Wrocławia - o kaniance i doktorze Krockerze (ciekawostki historyczno-przyrodnicze)

Jest jak miniaturowa liana, która swoją siecią pochłania rozmaite rośliny zielne, a nawet krzewy. W świecie roślin może być uznana za wampira: wysysa życiodajne soki ze swoich ofiar! Pod koniec XVIII wieku opisał ją wrocławski lekarz. Do dziś stosuje się łacińską nazwę, którą zaproponował. Mowa o kaniance wielkiej (Cuscuta lupuliformis), którą odkrył i opisał Anton Johann Krocker. Przyrodnik i lekarz związany był z Dolnym Śląskiem. Zmarł we Wrocławiu w 1823 roku. 

"Planta parafitica aphylla" - bezlistna roślina pasożytnicza – odnotował po łacinie Krocker w opisie tej rośliny w I tomie „Flora Silesiaca” z 1787 roku. Jako pierwszy zbadał ten gatunek, sklasyfikował i nazwał. W 1788 roku odkrycie zostało zrecenzowane na łamach „Magazin für die Botanik” w Zurychu. W następnych latach gatunek, wraz ze swoim odkrywcą wzmiankowany był m.in. na łamach: „Synopsis Plantarum Germaniæ” (1793) czy „Flora Boëmica” (1793). 

kanianka, Krocker: „Flora Silesiaca”, Wrocław, 1787 rok

o kaniance odkrytej przez Krockera na łamach: „Magazin für die Botanik” (1788), „Synopsis Plantarum Germaniæ” (1793), „Flora Boëmica” (1793). 

Kanianka wielka (Cuscuta lupuliformis Krock.) to gatunek rośliny pasożytniczej z rodziny powojowatych (Convolvulaceae). Roślina ta nie ma liści ani typowych korzeni. Do swoich żywicieli przymocowuje się za pomocą ssawek (haustoriów). Dzięki nim kanianka pobiera od innych roślin substancje odżywcze. Roślina ma rozgałęzione łodygi, którymi oplata swoich żywicieli. Kwitnie i wydaje nasiona. Cuscuta lupuliformis została po raz pierwszy opisana w 1787 roku przez Antona Johanna Krockera w jego publikacji „Flora Silesiaca”. Naukowiec podał nazwę roślinnym, jej opis, a także miejsce wstępowania na Dolnym i Górnym Śląsku. Wymienił m.in. Popowice (niem. Pöpelwitz) – obecnie osiedle we Wrocławiu, w zachodniej części miasta. 
Inne opracowania naukowe z XIX wieku podają też: Osobowice (Oswitz), Nowe Szczytniki (Neu-Scheitnig) czy Bolesławiec. Ten gatunek kanianki szczególnie upodobał sobie region nadrzeczny na równinach w okolicach Odry i Bobru.

kanianka i miejsce jej występowania, publikacje z XVIII (Krocker: „Flora Silesiaca”, Wrocław, 1787 rok ) i XIX wieku

Kanianka jest pasożytem i jest rośliną trującą (ale niektóre gatunki były stosowane jako zioła). Opisy kanianki pojawiają się od XIX wieku także w publikacjach dotyczących chwastów i szkodników rolnych. Kanianka szkodził m.in. uprawom łubinu, lnu i koniczyny. 

publikacje z XIX wieku związane z kanianką odkrytą przez Krockera 

Anton Johann Krocker urodził się w 1744 roku. Zmarł 27 maja 1823 roku we Wrocławiu. Był lekarzem i botanikiem. Pod wpływem prac Linneusza zaczął badać i klasyfikować florę swojego regionu.  Od 1763 roku związany był z Wrocławiem, gdzie wrócił po studiach i rozpoczął praktykę medyczną. Jego pasją było badanie roślinności Śląska. Wyniki swoich badań opublikował w latach 1787–1823 w pięciotomowym kompendium („Flora Silesiaca”), wydanym we Wrocławiu. Opracowania podają, że opisał ponad 100 nowych taksonów roślin. Część z nich jest uznawanych przez naukę do dziś. Kanianka wielka zalicza się do tych roślin. 

krótki biogram Krockera, XIX wiek

Wspomnę dodatkowo, że roślina fascynowała wielu badaczy także później. Przykładem może być 100-letnia praca naukowa z Krakowa. „Z przemiany materji u kanianki (Cuscuta lupuliformis)” to artykuł opublikowany przez Wilhelminę Stecównę (Wilhelmina Stec-Rouppertowa) w latach 20. XX wieku, na początku kariery naukowej tej badaczki. 

Nazwa kanianki jest uproszczeniem dawnego określenia „kania przędza”. Nazwa ta sugerowała analogię pomiędzy rośliną a wyglądem przędzy. W języku niemieckim stosuje się na te rośliny również „tekstylne” określenia z członem -Seide – jedwab (Krzysztof Celestyn Mrongowiusz wymieniał w XIX wieku także polski wariant: jedwab polny). 

Więcej o przyrodniczych ciekawostkach na temat kanianek na Dolnym Śląsku można przeczytać na blogu: >>> Przyrodniczy Dolny Śląsk. 

Post opublikowany w 2023 roku z okazji 200. rocznicy śmierci A.J. Krockera - odkrywcy kanianki wielkiej. 

Był to kolejny odcinek z cyklu „Z lasów, pól i ogrodów”

Przedstawiam w nim ciekawe rośliny (i nie tylko). Takie, które nie tylko zachwycają swoim wyglądem w naturze, ale mają też ważne miejsce w kulturze (w archiwalnych postach m.in.: naparstnica, poziomka, dziurawiec, zawilec, len, lipa, przywrotnik, magnolia, narcyz, wawrzynek, różeniec, zimowit, cis, dziewięćsił, wrotycz, trzmielina, muchomor, bluszcz, niecierpek, niezapominajka, czartawa, róża, bez czarny, ciemiernik, jemioła, przetacznik, łubin, mniszek, miesiącznica, śnieżyczki i śnieżyce, konwalie, rododendrony, rośliny św. Jana, wrzos, fiołek...) - zapraszam >> TUTAJ.

**

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

****

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.