Święty Grób – Jerozolima vs. sudeckie zabytki (Krzeszów, Wambierzyce i Görlitz)

To druga – po Świętych Schodach – postna część cyklu porównująca słynne architektoniczne miejsca z ich kopiami oraz inspiracjami na Dolnym Śląsku i nie tylko. Tym razem zobaczymy, jak dawni śląscy i łużyccy artyści przenieśli na ich ziemie wzór tzw. edykuły Grobu Pańskiego, czyli konstrukcji, która znajduje się w najważniejszej chrześcijańskiej świątyni Jerozolimy. Takie „Sanctum Sepulchrum” czy też „Sepulcrum Domini” powstały przez wieki w ważnych ośrodkach religijnych. Poniżej omówienie dwóch grobów ze szlaków tzw. Via Sacra oraz z wambierzyckiej kalwarii.

Repliki grobów, zwane też cenotaf (kenotaf, kenotafium, z greckiego κενοτάφιον kenotaphion, od κενός, „pusty” i τάφος „grób”) to zjawisko powszechne w kulturze od wieków. W przypadku grobu Chrystusa zyskało wymiar szczególny.

Następna część mojego cyklu, w którym zestawiam architektoniczne i artystyczne inspiracje oraz paralele.

amor z narzędziami Męki Pańskiej, cmentarz w Krzeszowie

Już w epoce romańskiej w Niemczech oraz później w innych państwach zaczęły powstawać repliki grobu, który został wzniesiony w Jerozolimie w miejscu pochówku Chrystusa. Zgodnie z przekazami budowę oryginalnej świątyni zawdzięcza się św. Helenie (którą wspomniałem w tekście oŚwiętych Schodach). Niewielki budynek, będący grobem Chrystusa, został obudowany kościołem. Sam grób wykuto w litej skale. Wokół wzniesiono część bazyliki nazywaną Anastasis – ogromną rotundę. Kopie grobu obejmują zwykle sam edykuł – niewielką kaplicę z grobowcem. 

Grób Pański w Jerozolimie na dawnych rysunkach - wolne media wikimedia.org

Grób Pański w Jerozolimie - współcześnie, za: GOOGLE MAPS

Są tam dwa pomieszczenia: tzw. kaplica Anioła oraz najważniejsze: arcosolium z kamienną ławą, na której leżało ciało Chrystusa.
Średniowiecze w Europie, czas krucjat, zapewniło liczne relacje z wizyt w Jerozolimie. Dzięki temu wielu możnych obywateli oraz wpływowi duchowni zapragnęli budować kopie grobu dla pielgrzymów i wiernych. Tradycja rozpowszechniła się w czasach uduchowionego baroku. Także późniejsze czasy, w tym XIX-wieczny historyzm przyniosły kolejne imitacje jerozolimskiego miejsca świętego.

"Jerozolima w Görlitz" na dawnym rysunku, zbiory Barockhaus - Kulturhistorisches Museum Görlitz

Kopia idealna

Za najbardziej udaną późnośredniowieczną replikę uchodzi Heilige Grab w Görlitz na pograniczu Polski i Niemiec. Zabytek z przełomu XV i XVI wieku nazywa się czasem Görlitzer Jerusalem – Zgorzelecką Jerozolimą. Składa się z 3 kaplic, które są odwzorowaniem miejsc świętych związanych z męką Chrystusa. Za pomysłodawcę i twórcę grobu uważa się Georga Emmericha – burmistrza Görlitz, który przyszedł na świat w Kłodzku w 1422 roku. Był on członkiem Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie. 

Mapa/lokalizacja:
https://goo.gl/maps/3PsWvE6r2bJt9TGb8

Görlitzer Jerusalem

Na budowę i kształt tej architektury miała mieć też wpływ niezwykła kobieta, Agnes Fingerin – średniowieczna mieszkanka Görlitz, która uczestniczyła w pielgrzymkach do Rzymu i rzekomo do Ziemi Świętej.

Na kompleks kaplic tej łużyckiej Jerozolimy składają się: kaplica Świętego Krzyża (podwójna: Kaplica Adama i Golgota), Grób oraz kaplica namaszczenia z Pietą. 

Görlitzer Jerusalem

W górnej części pierwszej kaplicy są odniesienia do miejsca ukrzyżowania. W dolnej części znajduje się świątynia, której ściana pękła od wstrząsów po śmierci Chrystusa.

Szczególnie cenny i ciekawy jest sam grób. Był on bardzo wiernym odzwierciedleniem ówczesnego wyglądu grobu w Jerozolimie. Oryginał uległ jednak zniszczeniu i dziś w Świętym Mieście na Bliskim Wschodzie oglądamy wersję z XIX wieku. 
Z kompleksem związana była celebracja misterium męki Chrystusa i rozmaite postne zwyczaje.

Görlitzer Jerusalem

Barokowa biblia w obrazach

Na wyjątkowe w tym zestawieniu przedstawienie grobu natrafiamy w Krzeszowie. Tam edykuł grobu, podobnie jak w Jerozolimie, ukryty jest wewnątrz innego budynku. W Krzeszowie znacznie skromniejszego, bo niewielkiej kaplicy Marii Magdaleny. To właśnie ta święta miała według ewangelii św. Jana spotkać zmartwychwstałego Chrystusa w grobie. 

Mapa/lokalizacja:

https://goo.gl/maps/gAs2mh244uAVWU8d8

Kaplica Marii Magdaleny i Grób Pański w Krzeszowie 

Również krzeszowska replika ma wygląd podobny do tej w Görlitz (a co za tym idzie w Jerozolimie). Składa się z dwóch pomieszczeń. Na ścianach zewnętrznych widoczne są freski Neunhertza. Malunki przedstawiają śpiących rycerzy i tzw. Armo Christi - atrybuty Męki Pańskiej trzymane przez anioły. Kaplica powstała w dobie baroku podczas wznoszenia całego kompleksu bazyliki z mauzoleum. Położona jest na tyłach potężnej budowli, już na terenie dawnego cmentarza. 

Kaplica Marii Magdaleny i Grób Pański w Krzeszowie 

Grób jest częścią ogromnej kalwarii, która w Krzeszowie ma kilka kilometrów długości. Zarówno Krzeszów, jak i Görlitz znajdują się na trasie Via Sacra – szlaku kulturowego polsko-czesko-niemieckiego pogranicza. W literaturze historycznej na temat sztuki natrafiamy na informacje, że krzeszowski grób był wzorowany na tym w Görlitz, podobnie jak barokowa kaplica tego typu w czeskim Libercu (Kostel Nalezení svatého Kříže: Kaple Božího hrobu).

Kaplica Marii Magdaleny i Grób Pański w Krzeszowie 

Na Ziemi Kłodzkiej

Przenosimy się w rejony, w których na świat przyszedł twórca grobu w Görlitz. Z góry kalwaryjnej, na której zboczu stoi kaplica w Wambierzycach, widać szczyty Gór Stołowych w Kotlinie Kłodzkiej. Replika kaplicy grobowej w tej sudeckiej wsi pochodzi z końca XVII wieku, a jej obecny wygląd to już XIX-wieczna wersja. 

mapa/lokalizacja:

https://goo.gl/maps/xqxUZarLAvEJ52nW7

Grób Boży w Wambierzycach i scena ukrzyżowania z kalwarii 

Grób powstał jako część ogromnego kompleksu kaplic (dziesiątki!). Swoim kształtem przypomina inne wolno stojące obiekt tego typu.

Więcej na temat Wambierzyc w moim tekście z okazji 800-lecia niezwykłej wsi zsanktuarium.

Pieta z bazyliki 

****

Quodlibet to termin zaczerpnięty z łaciny. Oznacza „co się podoba”. Stosowany był m.in. w kompozycjach muzycznych. Pozostałe wpisy w LINKU. 

Polecam również:

Post i Wielkanoc – kalendarium kontekstów – ciekawostki i zabytki z Dolnego Śląska i Sudetów (+ GALERIA)

****

niezależny, autorski i niekomercyjny projekt dotyczący historii i uroków Dolnego Śląska, Sudetów i okolic 

Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować chronionych treści bez oznaczenia autorstwa. 

CC BY-NC-ND

Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.)