Sam Bakunin rzekomo powiedział Wagnerowi po wykonaniu z Niedzieli Palmowej w 1849 roku, że gdyby cała muzyka miała zostać zniszczona w jakimś wielkim światowym konflikcie, to właśnie dzieło Beethovena byłoby tym, które zasługiwało na ocalenie. IX symfonia to niewątpliwie muzyka, która zrewolucjonizowała sztukę.
W Europie pod koniec lat 40. XIX wieku wrzało. Szczególnie rok 1848 był gorący. Jedną z ostatnich rewolucji serii „Wiosny Ludów” były wydarzenia majowe w Dreźnie. Zamieszki trwały od 3 do 9 maja. Jak połączyć obchody 170-lecia rewolucji majowej w Saksonii... z świętem Konstytucji 3 maja oraz świętem UE 9 maja? Z pomocą przychodzą nie tylko daty, ale i twórczość jednego z artystów.
rewolucja majowa z 1849 roku w Dreźnie na rysunkach - wolne media, wikimedia.org
Plejada ludzi teatru
W gronie rewolucjonistów, którzy uczestniczyli w rebelii, wymienia się obok słynnego anarchisty Michała Bakunina również grupę artystów z Drezna. W tym Ryszarda Wagnera, który kierował tamtejszą operą, oraz autora gmachu, Gottfrieda Sempera. Wagner znany był później publiczności śląskiej z koncertów w Lwówku i Wrocławiu w 1863 roku (Więcej na ten temat TUTAJ). Semper z kolei miał śląską krew. Jego ojciec był kupcem z Kamiennej Góry (więcej na ten temat TUTAJ). Kolejna z wymienionych przeze mnie rewolucjonistek, sopranistka wagnerowska Wilhelmina Schröder-Devrient, również występowała we Wrocławiu przed wybuchem rewolucji (więcej na ten temat TUTAJ).
Bakunin w roku wybuchu rewolucji w Dreźnie - wolne media, wikimedia.org
Beethoven impulsem
Warto podkreślić, że właśnie tuż przed wybuchem powstania w Dreźnie zabrzmiało ważne wykonanie słynnej dziś "IX symfonii" Beethovena z kantatą „Oda do radości”. Premiera dzieła za życia autora nie była sukcesem. Triumf tej muzyki to właśnie drezdeńskie wykonania Wagnera. Ostatnie z nich odbyło się miesiąc przed wybuchem powstania. Wagner podczas koncertu poznał Bakunina. Prezentacja dzieła miała natchnąć rewolucjonistę do wyłożenia drezdeńskiemu kapelmistrzowi-reformatorowi teorii o potrzebie zniszczenia obecnej cywilizacji. Zdaniem anarchisty jedynie dzieło Beethovena zasługiwało na przetrwanie oczyszczającego kataklizmu. Dziś ten sam utwór jest hymnem zjednoczonej UE i wyśpiewywany jest szczególnie w maju podczas święta Unii (Dzień Europy 9 maja).
finał IX Symfonii Beethovena z słynną Odą do Radości - utwór rozsławił swoimi wykonaniami w Dreźnie Wagner (YouTube)
Wkrótce po tym pamiętnym koncercie w Dreźnie za sprawą wybuchowej mieszanki dyskutujących umysłów miała się zacząć mała katastrofa. Rewolucja nie trwała długo, bo kilka dni, ale przekreśliła karierę Wagnera w saksońskim mieście. Musiał uciekać do Szwajcarii ścigany listem gończym. Inni czołowi rewolucjoniści albo cudem ocaleli , albo trafili do więzienia.
pomnik Wagnera w Saskiej Szwajcarii niedaleko Drezna, gdzie przed wybuchem rewolucji pisał "Lohengrina" z myślą o wystawieniu dzieła w operze Sempera. Do premiery nie doszło z powodu emigracji autora
Epizod wrocławski - artysta pióra i anarchista
Co ciekawe Bakunin, zanim zawitał w Dreźnie, w 1848 roku przebywał we Wrocławiu. Tam jednym z jego przyjaciół był Eduard von Reichenbach, pochodzący z okolic Dzierżoniowa. W historycznych opracowaniach natrafiamy na informację, że w stolicy Dolnego Śląska rewolucjonista spotkał się z polskim wieszczem, Juliuszem Słowackim. Podobno spiskowali przeciwko zaborcom, chcąc zorganizować ogólnosłowiańskie powstanie. Plany nie powiodły się. Wrocław nie stał się zarzewiem buntu. Bakunin znalazł inne rewolucyjne miasta. Słowacki kilka miesięcy później zmarł.
pomnik Słowackiego we Wrocławiu
Konstytucja i Kościuszko
Warto też podkreślić, że będąc młodym studentem w saksońskim, sąsiednim Lipsku Wagner miał styczność z innymi rewolucjonistami. Byli to Polacy, emigranci po klęsce powstania listopadowego. Od nich niemiecki kompozytor zasłyszał polskie pieśni patriotyczne, w tym słynny mazurek 3 maja „Witaj, majowa jutrzenko”. Wraz z Mazurkiem Dąbrowskiego Wagner umieścił melodię tej pieśni majowej w swojej uwerturze "Polonia" z 1836 roku. Los chciał, że sam wziął udział kilkanaście lat później w innym ważnym, tym razem dla jego rodzinnych stron, wydarzeniu z 3 maja. Co ciekawe kompozycja ta zaginęła jeszcze za życia autora i została odnaleziona dopiero w 1881 roku w Paryżu. Uczeń Wagnera wykonał ten utwór na fortepianie w 1881 roku, dwa lata przed śmiercią Wagnera, w Wigilię Bożego Narodzenia (czyli też w urodziny żony autora, które w ich domu obchodzono minikoncertami).
"Polonia" Wagnera z polskimi pieśniami narodowymi (YouTube)
Nie była to zresztą jedyna polsko-rewolucyjna przygoda Wagnera. Za sprawą Dolnoślązaka, pisarza Henryka Laubego ze Szprotawy, autor „Polonii” w latach 30. XIX wieku nosił się z zamiarem napisania opery o polskim powstańcu, dowódcy insurekcji: Tadeuszu Kościuszce. Niestety dzieło nie powstało. Wagner nie pisał utworów scenicznych do cudzych tekstów. Porzucił więc współpracę z śląskim pisarzem. Pozostał jednak pod wpływem słowiańskiej rewolucyjności. Po dekadzie jego myślenie o przewrocie przekuł w czyn inny przybysz ze wschodu, rok młodszy od niego, również urodzony w maju, anarchista i rewolucjonista z Rosji.
Laube usiłował namówić młodego Wagnera do współpracy i wspólnego napisania opery o Kościuszce - wolne media, wikimedia.org
Sztuka i rewolucja
Wróćmy jednak do dzieła Beethovena i drezdeńskiej rewolucji. Różnie potoczyły się losy wspomnianych postaci. Wagner działał głównie w Szwajcarii, gdzie napisał wpływowy traktat „Sztuka i rewolucja” (traktat wraz z przedmową belgijskiego anarchisty Jacquesa Mesnila doczekał się w 1904 roku tłumaczenia na język polski – z lekturą można zapoznać się online w bibliotece POLONA BN). Komponował nadal. Jego dziełem życia stała się tetralogia „Pierścień Nibelunga” o wielu rewolucyjnych cechach. Nie tylko muzycznie, ale i treściowo. Wagner zaplanował budowę specjalnego teatru na wystawienie tego cyklu. Właśnie na uroczystości wmurowania kamienia węgielnego pod jego teatr w Bayreuth, w swoje urodziny 22 maja 1872 roku, kompozytor po raz ostatni dyrygował arcydziełem Beethovena. Kompozycja jest jedyną niewagnerowską muzyką graną okazjonalnie w teatrze w Bayreuth. Co ciekawe teatr ten jest częściowo oparty na koncepcjach Sempera opracowanych dla niezrealizowanego projekty teatru wagnerowskiego w Monachium.
Teatr Wagnera w Bayreuth, gdzie spełniły się jego marzenia o rewolucji w sztuce. Architektonicznie budynek nawiązuje do koncepcji kolegi Wagnera z barykad w Dreźnie, architekta Sempera - wolne media, wikimedia.org
W samym Dreźnie pod koniec XIX wieku powstał reprezentacyjny budynek policji. Jego fasadę zdobią trzy twarze-alegorie. Złoczyńca, zdaniem wielu, przypomina młodego Wagnera. Podobno w ten sposób drezdeńczycy zakpili z krewkiego kompozytora, który wiele lat wcześniej u nich narozrabiał.
współczesny widok na Drezno
Z kolei losy Sempera również ponownie związały się z Dreznem. Jego opera, w której pracował Wagner, spłonęła. Drezdeńczykom jednak bardzo podobało się dzieło słynnego architekta. Chcieli kolejną operę zaprojektowaną przez architekta z barykad rewolucji. Tak też się stało. Semper nakreślił plany nowego teatru, który wzniósł jego syn. Budynek stał do II wojny światowej. Poważnie uszkodzony, został zrekonstruowany w latach 80. XX wieku.
Opera Sempera w Dreźnie
Galerie i wpisy dotyczące wybranych wspomnianych miejsc i osób w innych postach na blogu, patrz hasła w chmurze tagów (silva rerum) oraz pod artykułem
Tekst powstał w 170. rocznicę wybuchu powstania w Dreźnie, 205. rocznicę urodzin Bakunina (30 maja), 115. rocznicy polskiego wydania "Sztuki i rewolucji" oraz 225. rocznicę Insurekcji Kościuszkowskiej w obronie Konstytucji 3 Maja.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz