Dolnośląskie miejscowości i uzdrowiska odwiedzali od wieków wybitni podróżni i kuracjusze wielu narodowości. W tym gronie nie brakowało również Polek i Polaków. Ich pobyt to nie tylko ciekawy ślad w historii miejscowości, ale i rozmaite pamiątki – w tym wspomnienia. Autorką niezwykle interesującego, mającego już ponad 200 lat opisu wojaży po Dolnym Śląsku była wyjątkowa arystokratka – Izabela Czartoryska.
Matka polskiego muzealnictwa miała w czasie pobytu kuracyjnego na Dolnym Śląsku już 70 lat. Dawno miała za sobą liczne, często skandalizujące romanse z epoki libertyńskiej. Szczyciła się za to niezwykłymi zbiorami wyjątkowego muzeum w Puławach.
Izabela Dorota z Flemmingów Czartoryska urodziła się 31 marca 1745 roku (niektóre opracowania podają 3 marca 1746) w Warszawie, a zmarła 17 czerwca 1835 w Wysocku. Była polską arystokratką doby oświecenia, żoną księcia Adama Kazimierza Czartoryskiego. Została zapamiętana jako pisarka, mecenaska sztuki, kolekcjonerka. Właśnie ona utworzyła w Świątyni Sybilli w Puławach w majątku Czartoryskich wyjątkową placówkę, pierwsze polskie muzeum, które stanowiło zalążek obecnego Muzeum Czartoryskich w Krakowie. Właśnie w jej skarbnicy sztuki i kultury znajdowały się m.in. podarowane księżnej bezcenne dzieła malarstwa: „Dama z gronostajem” Leonarda da Vinci i „Portret młodzieńca” Rafaela Santi.
Latem 1816 roku, 70-letnia księżna, z powodu problemów zdrowotnych, udała się na Śląsk, do zdrojów. Aktywny pobyt – wypełniony nie tylko zabiegami, ale zwiedzaniem i kontaktami z miejscową arystokracją – opisała na kartach wspomnień. Jej dziennik, w oryginale spisany po francusku, został przetłumaczony i wydany w języku polskim dopiero w XX wieku. Książeczka „Dyliżansem przez Śląsk: Dziennik podróży do Cieplic w roku 1816” stanowi niezwykłą pamiątkę.
Księżna na Dolnym Śląsku przebywała w miesiącach letnich, lipcu i sierpniu. W tym czasie odwiedziła i opisała takie miejscowości i obiekty, jak: Oleśnica, Wrocław, Świdnica, Kamienna Góra i Kowary (przejazdem), Cieplice, Karkonosze (wodospady i Śnieżne Kotły - czyli Szklarska Poręba), zamek Chojnik, Bukowiec, Stary Zdrój (Wałbrzych) + Lisia Sztolnia, zamek Książ, Jedlina-Zdrój, Struga.
Są to w przeważającej większości nadal ważne lokalizacje na mapie turystycznej Polski i regionu. Znacząco zmienił się charakter Starego Zdroju, obecnie dzielnicy Wałbrzycha, która już w XIX wieku utraciła cechy kurortu i została zdominowana przez przemysłowe otoczenie. Turyści współcześnie nie zwiedzą też Lisiej Sztolni, zwłaszcza w taki sposób, jak Czartoryska, czyli pływając chodnikami w łodzi. Inne obiekty, jak niektóre pałace, nie mają już dawnego przeznaczenia – nie są siedzibami rodów szlacheckich, a hotelami, muzeami czy innymi instytucjami. Niektóre do naszych czasów dotrwały w całkiem dobrym stanie, inne miały mniej szczęścia. Niektóre, jak Książ – zostały bardzo mocno przebudowane. Także droga, którą podróżowała arystokratka uległa znacznym zmianom. W czasach Czartoryskiej podróż do Cieplic możliwa była dzięki poczcie i dyliżansom. Dziś do Cieplic dojeżdża np. kolej – oficjalnie otwarta 75 lat po pobycie księżnej, w 1891 (linia Jelenia Góra – Szklarska Poręba Górna). Nie ma za to częściowo drogi między Kamienną Górą a Kowarami, dawnego wysokogórskiego traktu (Alten Landeshuter Landstrasse/Chaussee - z uwagi na strome podjazdy, a także górskie krajobrazy droga określana była mianem "schlesischen Simplon" - w nawiązaniu do drogi na Przełęczy Simplon w Alpach szwajcarskich), który przebiegał przez Rudawy Janowickie (zbocze Skalnika). Dziś jest to w dużej mierze jedynie szlak turystyczny dostępny dla pieszych. Ruch kołowy na trasie między Kamienną Górą a Jelenią Górą odbywa się drogami 367 (przebiega m.in. trasą tzw. Drogi Głodu z połowy XIX wieku) oraz w drugim popularnym wariancie drogą 5, 328 i 3.
Warto zwrócić uwagę, że księżna była obserwatorką narodzin profesjonalnej turystyki górskiej w Karkonoszach.
A oto prezentacja atrakcji w kilku punktach związanych z pobytem księżnej Czartoryskiej na Dolnym Śląsku.
#Oleśnica
to m.in. Zamek Książąt Oleśnickich w Oleśnicy
#Wrocław
z budowli pochodzących sprzed wizyty Czartoryskiej, które księżna mogła oglądać, warto wspomnieć o wielu kościołach, Uniwersytecie, ratuszu, pałacu królewskim. Już w późniejszych czasach powstały tak charakterystyczne elementy zabudowy miasta, jak: Hala Stulecia, dworzec kolejowy Wrocław Główny, Most Grunwaldzki, zabytkowe domy handlowe w centrum miasta itp.
#Świdnica
miasto mogło pochwalić się przed księżną m.in.: potężnym kościołem – obecnie katedrą, wyjątkowym Kościołem Pokoju czy rynkiem z kamienicami oraz ratuszem i cenną małą architekturą
#Kamienna Góra/ #Kowary
przez te górskie miejscowości Czartoryska jedynie przejechała w drodze do Cieplic. Niegdyś Kamienną Górę z Kowarami łączył Stary Trakt Kamiennogórski – który z czasem stracił na znaczeniu. Miasta przed polską arystokratką zwiedzili i opisami m.in. Goethe (1790), Adams (1800) czy Joanna Schopenhauer (1804). W Kamiennej Górze na początku XIX stulecia można było zobaczyć m.in. jeden z 6 śląskich Kościołów Łaski, kościół parafialny Piotra i Pawła, rynek (wówczas z ratuszem), piękny pałac Kreppelhof (obecnie ruiny). W Kowarach stał m.in. klasycystyczny ratusz, bogato zdobiony kościół parafialny. Nie było jeszcze słynnych szpitali. Księżna przejechała za to wyjątkowo malowniczą trasą, która w jej czasach była szczególnie niezwykła. Już z drogi można było podziwiać panoramę Karkonoszy. Dziś takie widoki pozwala kontemplować punkt widokowy na wzniesieniu Ostra Mała w pobliżu przebiegu Starego Traktu.
#Cieplice
i okolice, w tym pałace
W słynnym uzdrowisku, niegdyś związanym z klasztorem cysterskim, Czartoryska mogła korzystać z źródeł i obiektów uzdrowiskowych. Z znanych do dziś zabytków w miejscowości stał w jej czasach m.in. kościół parafialny, kościół ewangelicki, pałac Schaffgotschów czy niektóre obiekty dla kuracjuszy. Warto nadmienić, że ponad 100 lat przed Czartoryską do Cieplic w 1687 roku przybyła z orszakiem na wypoczynek królowa Marysieńka.
#Karkonosze
(wodospady i Śnieżne Kotły - #SzklarskaPoręba)
Wodospady Szklarki i Kamieńczyka oraz Śnieżne Kotły to miejsca, w które turyści karkonoscy zaglądają od ponad 200 lat.
#ZamekChojnik
ruiny malowniczo położonego zamku to wspaniały punkt widokowy i zabytek, który wiąże się z legendami. Turyści zaglądali w to miejsce już na przełomie XVIII i XIX wieku. Specjalnie dla zwiedzających powstały: gospoda, schronisko czy punkt widokowy na baszcie. Dziś zamek jest jedną z atrakcji na terenie Karkonoskiego Parku Narodowego (#KPN)
#Bukowiec
Wieś słynąca z pałacu i romantycznych terenów wokół była w czasach Czartoryskiej zamieszkiwana przez jej największych dobrodziejów – Redenów. Friedrich Wilhelm von Reden, zasłużony dla rozwoju przemysłu, zmarł niemal równo rok przez przyjazdem Czartoryskiej. Majątkiem gospodarowała jego światła żona, Friederike Karoline von Reden, mecenaska sztuki, blisko związana z dworem pruskim. Inspirujący park z stawami i architekturą w Bukowcu był również natchnieniem dla twórców innych tego typu założeń.
Stary Zdrój (#Wałbrzych)
+ Lisia Sztolnia
Takiego Starego Zdroju, jaki oglądała Czartoryska, praktycznie nie ma. Jedna z nielicznych pamiątek z czasów księżnej Czartoryskiej, Dom Zdrojowy Lwi Gród, popada w ruinę. Nie można też zwiedzać Lisiej Sztolni, która była niezwykłą atrakcją. Makietę tego obiektu prezentuje inny górniczy zabytek Wałbrzycha – Stara Kopalnia.
#ZamekKsiąż
XIX- i XX-wieczne przebudowy znacznie zmieniły wygląd Zamku Książ. Siedziba Hochbergów w czasach księżnej Czartoryskiej mogła jednak pochwalić się choćby barokową reprezentacyjną Salą Maksymiliana.
#JedlinaZdrój
Uzdrowisko u stóp Gór Wałbrzyskich od ponad 100 lat z Wałbrzychem połączone jest koleją, w tym najdłuższym tunelem kolejowym w Polsce. W czasach księżnej Czartoryskiej tego typu udogodnień komunikacyjnych jeszcze nie było. Miejscowość może się do dziś pochwalić m.in. pałacem Jedlinka, a także częścią uzdrowiskową.
#Struga
W tej wsi znajduje się piękny, zrujnowany i w ostatnich latach odbudowywany pałac. To również jeden z przystanków na trasie pobytu polskiej arystokratki latem 1816 roku. W Strudze odbywają się rozmaite wydarzenia kulturalne. Oprócz cyklicznego festiwalu lodów rzemieślniczych ciekawą ofertą, nawiązującą do bohaterki tego tekstu, jest Podwieczorek z Księżną Izabela Czartoryską – wieńczący letni program przygotowany dla turystów.
Tagi z miejscowościami odnoszą się do innych postów na blogu dotyczących tych lokalizacji (zarówno galerie zdjęć, jak i ciekawostki historyczne).
Warto nadmienić, że 33 lata po Czartoryskiej do Cieplic przybyła Rozalia Saulsonowa, która napisała pierwszy polski przewodnik po Karkonoszach - „Warmbrunn i okolice jego w 38 obrazach w 12tu wycieczkach przez pielgrzymkę w Sudetach”. Dzieło zostało wydane już w 1850 roku – więcej na ten temat TUTAJ.
O innych ciekawych gościach w śląskich i sudeckich uzdrowiskach na blogu:
- Chopin, Goethe, Adams, Hoffmann, Mendelssohn, Wieniawski, Żmichowska, Łączyński, Zamenhof, królowa Marysieńka.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz