Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach - cz. II: Wrocław, Niemcza, Ząbkowice, Złoty Stok, Lądek-Zdrój - GALERIA, ciekawostki + muzyka

Goethe – wielki pisarz, badacz, postać wręcz kultowa dla kultury europejskiej – odwiedził Dolny Śląsk i Sudety w 1790 roku. Podążając śladem jego wędrówki, możemy odkrywać wspaniałości architektoniczne czy przyrodnicze regionu. Proponuję wirtualną podróż w miejsca odwiedzone przez autora „Fausta” i sprawdzenie, co mógł zobaczyć, a co zobaczyłby dziś – gdyby miał szansę powtórzyć taką wyprawę. Do tego garść ciekawostek oraz muzyka do słów tego poety. 

Lubań, Gryfów Śląski, Jelenia Góra, Kamienna Góra, Dzierżonów, Wrocław, Świebodzice, Niemcza, Lądek-Zdrój, Radków, Szczeliniec Wielki, Adršpach, Krzeszów, Śnieżka, Wałbrzych, Zgorzelec – to wybrane miejsca, w których poszukamy śladów i kontekstów wiążących Dolny Śląsk i Sudety z Johannem Wolfgangiem Goethem. Zapraszam! 


W lipcu 1790 roku Goethe opuścił Weimar, zostawiając partnerkę życiową i narodzonego syna, i wyruszył w dwumiesięczną podróż na Dolny Śląsk i w Sudety z epizodem śląsko-małopolskim. Przebieg tej podróży i jej okoliczności znane są z dość skąpego materiału źródłowego. Goethe pozostawił zdawkowe notatki dotyczące odwiedzin w tych regionach (nazwiska spotkanych osób, nazwy odwieszonych miejscowości, szczególne walory: np. granit) oraz rachunki. Do tego kilkanaście listów napisanych m.in. z Kamiennej Góry i Wrocławia (w jednym z nich pisał, że jest w "niezwykle interesującym kraju": "zehnfach interessanten Lande").

Wiadomości dotyczące jego pobytu w miejscowościach i różnych miejscach na Dolnym Śląsku i w górach znane są dzięki analizie tych źródeł oraz wspomnień świadków. Już w XIX wieku, między innymi w związku z setną rocznicą odwiedzin Goethego, zostały wydane publikacje dotyczące podróży pisarza na Śląsk. Opracowując ten wpis, oparłem się w dużej mierze na ustaleniach Adalberta Hoffmanna z „Goethe in Breslau und Oberschlesien und seine Werbung um Henriette v. Lüttwitz” (1898).

mapa śląskich podróży Goethego, A.Hoffmann: "Goethe in Breslau und Oberschlesien und seine Werbung um Henriette v. Lüttwitz" - wolne media, za: Leipzig University Library (https://digital.ub.uni-leipzig.de)

Przygotowałem wybór łącznie ponad 150 zdjęć związanych z miejscowościami i miejscami, które odwiedził w lipcu, sierpniu i wrześniu 1790 roku Goethe oraz zestaw ciekawostek, a także 8 utworów muzycznych. Są to pieśni i kompozycje chóralne, które napisali kompozytorzy w różny sposób związani z Dolnym Śląskiem. Tekst tych wokalnych perełek został zaczerpnięty oczywiście z twórczości Goethego.

śladem Goethego: Szczeliniec Wielki, Lądek-Zdrój, Teplice, Jelenia Góra, Niemcza, Adršpach, Zgorzelec/Goerlitz

Kluczem mojego przewodnika jest chronologia. Pogrupowałem lokalizacje z uwagi na daty, w których Goethe odwiedził dane miejsca. Każde opatrzyłem krótką informacją, kontekstem oraz zestawem zdjęć z ważniejszymi atrakcjami, które pisarz mógł zobaczyć w jego czasach, a także takich, które oglądamy dziś. Całość jest podzielona na 4 części w odrębnych odcinkach.

Zapraszam na podróż śladem Goethego! 
#GoethenaDolnymŚląsku

cz. I: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. I: Lubań, Gryfów Śląski, Kowary, Ciernie, Dzierżoniów)


cz. II
9 sierpnia Jordanów - Wrocław 

10-26 sierpnia - Wrocław 
Najwięcej czasu Goethe spędził we Wrocławiu. Z pobytem w stolicy Dolnego Śląska wiąże się zresztą ciekawa anegdota. Poeta miał się tam zakochać od pierwszego wejrzenia w młodej szlachciance: Henriette von Lüttwitz, która urodziła się pod Wrocławiem lub Radkowem (jej ród miał majątki w wielu miejscach). Henrietcie podobno również nie był obojętny 20 lat starszy pisarz. Do spotkania najprawdopodobniej doszło w pałacu Wallenberg-Pachalych we Wrocławiu, który wybudował Langhans z Kamiennej Góry. Na przeszkodzie niedoszłej parze stanął ojciec Dolnoślązaczki, który ostatecznie zabronił poecie zaręczyn z córką. Złamało to serce kochliwemu poecie (przypomnijmy, kilka tygodni wcześniej zostawił swoją partnerkę z synem w Weimarze!). Przygoda romantyczna – według niektórych badaczy – została upamiętniona w smutnym, refleksyjnym wierszu, który zanotował poeta niedługo potem opuszczając Wrocław i udając się do Krakowa:

Ach wir sind zur Qual geboren 

Sagt ihr unter Thränen werth, 

Erst in dem, was wir verloren, 

Dann in dem, was wir begehrt. 

Du bist nicht zur Qual geboren! 

Habe, was dein Herz begehrt!

Und den Mann, den du verloren, 

Ist der zweite doppelt werth.

Warto też wspomnieć o Ferdynandzie Heinke, który również pojawia się w biografiach pisarza. Urodził się on 8 listopada 1782 roku we Wrocławiu. Był w związku z Otylią von Pogwisch, która ostatecznie została synową Goethego. Heinke poślubił Charlotte „Lottinę” Werner. Na jego postaci wzorowany jest bohater książki „Lotta w Weimarze” Tomasza Manna o Goethem i otoczeniu poety na początku XIX wieku.

pałac Wallenberg-Pachalych we Wrocławiu 

Ciekawostką jest też to, że przyjaźniący się z Mickiewiczem wrocławski poeta i dramatopisarz Karl von Holtei odwiedził z polskim wieszczem Goethego w Weimarze w 80. urodziny poety w 1829 roku (więcej TUTAJ). Holtei urodził się 8 lat po przyjeździe Goethego do Wrocławia.

We Wrocławiu Goethe mógł oglądać m.in.: wspaniały rynek z kamienicami i gotyckim ratuszem, uniwersytet, a także kościoły w centrum (w tym choćby bazylikę św. Elżbiety, katedrę Marii Magdaleny, kościół Uniwersytecki) oraz Ostrów Tumski z katedrą i wyspę Piasek z kościołem Marii Panny.

zabytki Wrocławia: rynek z kamienicami i ratuszem, kościoły (w tym katedra na Ostrowie Tumskim oraz Marii Panny na Piasku), uniwersytet

Dziś Wrocław jest miastem pełnym atrakcji turystycznych i kulturalnych (w 2016 roku był Europejską Stolicą Kultury - Weimar miał ten tytuł w 1999), z teatrami, operą (opery wystawiano we Wrocławiu już od XVIII wieku, jednak obecna siedziba opery powstała w połowie XIX wieku, Goethe nie znał więc tego budynku) i licznymi muzeami (w tym: poczty, farmacji, archeologii, architektury, teatru, przyrody, Wrocławia, etnograficzne). Zachwycają parki i ogrody (Ogród Botaniczny i Japoński) oraz zabytek z listy UNESCO: Hala Stulecia, jak i ciekawe przykłady architektury XXI wieku, choćby z słynnym Mostem Rędzińskim.

atrakcje Wrocławia: dworzec główny PKP, Most Rędziński, Hala Stulecia, opera, dom handlowy w rynku 

Posty oznaczone tagiem #Wrocław


26 sierpnia - Jordanów, Niemcza, Ząbkowice Śląskie 
Niemcza to stare miasto na Dolnym Śląsku. W czasach Goethego miała m.in.: rynek z kamienicami, zamek, kościół i mury miejskie z basztami. Pisarz zatrzymał się tam w Restauracji Rycerskiej. Na ścianie budynku znajduje się tablica pamiątkowa. Wiele z budowli, w tym ratusz, kamienice, kościoły – pochodzą z XIX i XX wieku, więc Goethe ich nie oglądał. Obecnie w Niemczy działa m.in. ciekawe muzeum Piernikarnia Śląska. Ważną atrakcją jest też Arboretum w Wojsławicach, które założone zostało w XIX wieku.

atrakcje i zabytki Niemczy: arboretum w Wojsławicach, Piernikarnia Śląska, mury miejskie, tablica pamiątkowa  okazji pobytu Goethego 

Posty oznaczone tagiem #Niemcza

Ząbkowice Śląskie, gdzie Goethe nocował na swojej trasie, są starym, pięknym i ciekawy miastem. Słyną z wyjątkowej Krzywej Wieży, która była ciekawostką już w czasach Goethego. Pisarz mógł też zobaczyć zamek, kościół, zabudowę starego miasta z murami i basztami.
Z czasów późniejszych pochodzi piękny neogotycki ratusz. Dziś atrakcją Ząbkowic jest też muzeum w formie Izby Pamiątek Regionalnych.

zabytki i atrakcje Ząbkowic: ratusz, krzywa wieża, zamek, kościół św. Anny 

Posty oznaczone tagiem #ZąbkowiceŚląskie


27 sierpnia Złoty Stok, Lądek-Zdrój 
Złoty Stok jest najstarszym w regionie ośrodkiem górniczo-hutniczym. Przez ponad 700 lat wydobywane było tam złoto, ale i arsen. W czasach Goethego miasteczko miało m.in. zabytkową zabudowę rynku, renesansowy kościół czy mennicę oraz kopalnię. Goethego interesowało zwłaszcza wydobycie, zakupił nawet minerały z okolic. Dziś szczególną atrakcją Złotego Stoku jest właśnie Muzeum Górnictwa i Hutnictwa Złota w Złotym Stoku „Kopalnia Złota” z podziemną trasą turystyczną.

Kopalnia Złota w Złotym Stoku - podziemna trasa turystyczna 

Posty oznaczone tagiem #ZłotyStok


Lądek-Zdrój to popularne i stare uzdrowisko. Leży w Górach Złotych. Goethe mógł tam podziwiać zabudowę starego miasta z rynkiem i kamienicami oraz ratuszem, kolumną Trójcy Świętej, a także most gotycki czy łaźnie uzdrowiskowe. Ważnymi budowlami, które mógł zobaczyć były też niektóre kościoły i kaplice. Dopiero w XIX wieku wybudowany został kościół ewangelicki, który dziś jest ruiną. Inaczej wyglądają też przebudowane później domy zdrojowe. W mieście działa również arboretum (z XX wieku).
W Lądku Goethe obchodził swoje 41. urodziny. Wspomina o tym tablica pamiątkowa.

zabytki, atrakcje i pamiątki Lądka: zdrój "Wojciech", arboretum, most kryty, plansza upamiętniająca pobyt Goethego, ratusz, kaplica św. Jerzego, Kaplica zdrojowa Najświętszej Maryi Panny

Posty oznaczone tagiem #LądekZdrój

***

+ muzyka
Mendelssohn i Brahms 
Felix Mendelssohn-Bartholdy przeznaczył 300 gouldenów zarobionych podczas charytatywnego koncertu na pomoc dla poszkodowanych z Śląska i Ziemi Kłodzkiej. Z tym regionem związana była jego rodzina. Wuj Nathan Mendelssohn prowadził biznes w Dusznikach-Zdroju oraz w Kłodzku. Młody Felix był w odwiedzinach u krewnych w 1823 roku – w 150. rocznicę śmierci kompozytora w ścianę budynku w uzdrowisku Duszniki-Zdrój, w którym przebywał, wmurowano tablicę pamiątkową. Z pobytem Mendelssohna na Ziemi Kłodzkiej wiąże się też muzyczna legenda. Krąży anegdota, jakoby młody muzyk właśnie podczas odwiedzin w kurorcie skomponował muzykę do pieśni śląskiego poety von Eichenorffa.

Mendelssohn: 6 Gesänge Op.34 : IV Suleika (YouTube)

tekst zaczerpnięty z "West-östlicher Divan" Goethego 

Sulejka mówi

Co mi pól przynosi tchnienie?
Co mi wietrzyk wschodni wieści?
Jego skrzydeł poruszenie
Serce moje koi, pieści.

Z pyłem igra rozkochany,
W lekkie wzbija go tumany,
Zapędzując rój owadów
Do altany z winogradów.

I łagodzi nam żar słońca,
Pałające chłodzi lice,
Muska, płynąc w dal bez końca.
Pola, wzgórza i winnice.

A mnie jego szept pieściwy
O kochanku prawi dziwy;
Zanim wieczór świat omroczy,
On pieszczotą mnie otoczy.

Ach, uczucie w swym rozkwicie,
Nową miłość, nowe życie,
Usta jego potajemnie
Swym oddechem wieją we mnie.

"Młodość Goethe'go i nieprzełożone dotąd poezye jego ulotne", tłum.: Ludwig Jenike, za: polona.pl (domena publiczna)

Johannes Brahms w latach 1874-1881 wielokrotnie bywał i występował w stolicy Dolnego Śląska. Był już wówczas uznanym twórcą i interpretatorem (występował też jako pianista). Za swoją twórczość otrzymał w roku 1879 tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. W dowód wdzięczności skomponował dla Uniwersytetu Wrocławskiego „Uwerturę Akademicką” (Die Akademische Festouvertüre c-Moll op. 80). Premiera dzieła odbyła się 4 stycznia 1881 roku pod batutą samego Brahmsa we Wrocławiu. 

Brahms: 4 Gesänge, Op. 70: No. 3, Serenade
(słowa z sztuki "Claudine von Villa Bella" Goethego)

***

kolejne części cyklu: 

cz. III: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. III: Kłodzko, Radków, Szczeliniec Wielki, Adršpašskoteplické skály, Krzeszów, Kamienna Góra)

cz. IV: Z Goethem na Dolnym Śląsku i w Sudetach: GALERIA, ciekawostki + muzyka (cz. IV: Śnieżka, Świdnica, Wałbrzych, Jelenia Góra i Cieplice, Zgorzelec)




polecam też tagi:
#historia #przewodnik #poradnik #ciekawostka #Goethe #GoethenaDolnymŚląsku