World Piano Day (Światowy Dzień Fortepianu) to międzynarodowe wydarzenie muzyczne przypadające na 88. dzień roku. Z tej okazji od Europy po Amerykę odbywają się koncerty i inne ciekawe inicjatywy (na mapie imprez znajdują się też polskie miasta). 88. dzień roku przypada 28 lub 29 marca. Skąd ta liczba? Zwykle fortepian koncertowy ma 88 klawiszów (ok.7 oktaw; 52 białe i 36 czarnych). Warto nadmienić, że w 2020 roku minęła ciekawa rocznica. 300 lat temu, w 1720 roku, konstruktor fortepianów wykonał model, który jest najstarszym zachowany do dziś fortepianem.
Muzeum Porcelany w pałacu Albertich w Wałbrzychu
fortepian jako mała architektura parkowa - Kudowa-Zdrój
Duszniki-Zdrój - przejście dla pieszych stylizowane na klawiaturę
Muzeum w Cieplicach
Zamek Książ
Historia i nazwa
W wielu językach (m.in. angielski i włoski) fortepian i pianino to ten sam instrument w dwóch odmianach (dużej i pionowej). Sama nazwa instrumentu używana w Polsce: fortepian (pianoforte) pochodzi z języka włoskiego od słów forte i piano, związanych z wykonawczymi odcieniami dynamicznymi: głośno i cicho. W języku niemieckim fortepian to Klavier, od łacińskiego klucz, i klawisz. Za wynalazcę fortepianu uważa się Bartolomea Cristoforiego. Instrument powstał na początku XVIII wieku. Najstarszy egzemplarz, z 1720 roku, przechowywany jest w Nowym Jorku (za: „The Piano: An Encyclopedia”). Pianino powstało na przełomie XVIII i XIX wieku.
dziedziniec zamku na skale w Trzebieszowicach
zamek Książ w Wałbrzychu
Muzeum Sprzętu Gospodarstwa Domowego w Ziębicach, wystawa "Kolekcja Josepha Langera"
Zamek Książ
Zamek Książ
Muzeum Dawnego Kupiectwa w Świdnicy
Instrumenty te szybko zyskały popularność. Mozart i Beethoven komponowali koncerty fortepianowe i byli od najmłodszych lat pianistami koncertowymi (na grę Mozarta wpływ miał mieć Schobert, który prawdopodobnie pochodził z Śląska - więcej TUTAJ). Fortepian stały się instrumentem wirtuozów, ale i trafił do salonów, gdzie można było w domowym zaciszu posłuchać muzyki. Wydawane były opracowania wielu dzieł orkiestrowych (oper, symfonii) w wersji na fortepian, w tym na 4 ręce, czyli dla dwóch grających. Z kolei wielu słynnych kompozytorów pisanie rozbudowanych form muzycznych rozpoczynało od tworzenia pierwotnej wersji na fortepian. Dlatego przy fortepianie czy pianinie grali zarówno autorzy ogromnych symfonii czy oper, jak i wielbiciele tych utworów. Zanim powstały nagrania muzyczne, właśnie fortepian był instrumentem, który oferował dostęp do twórczości wielkich mistrzów poza salami koncertowymi czy operami. Do dziś fortepian jest też instrumentem akompaniatorów (taka profesja nosi nazwę Solorepetitor, Répétiteur) podczas prób muzycznych i reżyserskich przy produkcjach nowych inscenizacji oper czy prapremier scenicznych dzieł.
Stąd wyrastające od XIX wieku jak grzyby po deszczu manufaktury fortepianów i popularność profesji nauczyciela gry na instrumencie klawiszowym.
fortepian Wallischewski, Wrocław, wystawa w Muzeum Narodowym we Wrocławiu
Muzeum Ziemi Kłodzkiej, w tym pianino i szyld kłodzkiej wytwórni Olbrich
Dom Zdrojowy w Szczawnie-Zdroju
kościół w klasztorze w Lubiążu
fortepian w dworku Chopina w Dusznikach-Zdroju
Elektroniczny fortepian plenerowy firmy Cadenza na deptaku w Dusznikach-Zdroju
Producenci i wynalazcy – Dolny Śląsk
Przez wieki fortepian był modyfikowany i udoskonalany. Przede wszystkim urósł. Od początkowych 5 oktaw o dwie kolejne, a nawet więcej. Współczesne duże koncertowe fortepiany mają od 88 do ponad 100 klawiszy, które wydają dźwięki od najniższych po najwyższe gamy. Na Dolnym Śląsku już w XVIII wieku produkowane były klawikordy i fortepiany stołowe. W XIX wieku produkcja instrumentów rozkwitła i stała się niezwykle popularna. Prym wiodła Legnica, gdzie w ciągu 100 lat powstało mnóstwo rozmaitych zakładów specjalizujących się w wytarzaniu fortepianów i pianin, części do nich oraz naprawy instrumentów. Legnica była jednym z wiodących i cenionych dostawców eleganckich czarnych instrumentów z młoteczkami uderzającymi w struny. Za lidera, prawdziwą legendę, uważa się przedsiębiorstwo Eduarda Seilera, którego początki sięgają 1846 roku. Firma podbiła rynek europejski i nie tylko – była jednym z największych producentów w Europie Środkowej i Wschodniej. Po II wojnie światowej tradycję tę w rodzimej Legnicy kontynuowała Legnicka Fabryka Fortepianów i Pianin, działająca do 1998 roku. Z kolei firma Seilera znalazła swoją siedzibę w Bawarii. Od 2008 roku jest częścią koreańskiej marki Samick Musical Instruments.
wystawa w Muzeum Miedzi w Legnicy
fortepian Seilera z Legnicy - Muzeum Miejskie Wrocławia, wystawa "1000 lat Wrocławia"
zabytkowy śląski (manufaktura klawikordów i fortepianów w Ciechanowicach) fortepian stołowy z końca XVIII wieku z ciekawą klawiaturą. To typ 7-2-3, jednak czarnych (hebanowych) klawiszy jest 7, a białych (z kości) 5, eksponat na wystawie w Muzeum Tkactwa w Kamiennej Górze
eksponat w Muzeum przy Tunelu w Świerkach
fortepian koncertowy w hali spacerowej w Polanicy-Zdroju
pianino elektryczne Żaczek produkcji Unitra Eletra - Muzeum Unitry w Kłodzku
Fabryki i wytwórnie fortepianów były od XIX wieku i przed wojną, oprócz Legnicy (gdzie łącznie naliczyć się można około 20 takich biznesów!), m.in. we Wrocławiu, Kłodzku czy Świdnicy oraz wielu innych mniejszych ośrodkach.
Na przykład Ferdinand Hauck z Bystrzycy Kłodzkiej, uczeń uznanego mistrza Conrada Grafa (na jego fortepianach grali: Schumannowie, Chopin, Beethoven, Brahms), miał małą, ale cenioną fabrykę w rodzinnej miejscowości koło Kłodzka.
Zamek Jánský Vrch, Javorník - historycznie na terenie Dolnego Śląska, letnia siedziba biskupów wrocławskich, przebywał i grał tam kompozytor Carl Ditters von Dittersdorf, nadworny muzyk biskupa Philippa Gottharda von Schaffgotscha
fortepian w Kościele Łaski w Jeleniej Górze przed koncertem w ramach festiwalu Silesia Sonans
Warto też wspomnieć o twórcach fortepianów, którzy urodzili się na Dolnym Śląsku, ale kariery robili gdzie indziej. Są to konstruktorzy wymieniani przez autorów publikacji na temat historii fortepianu ("Pianos and Their Makers: A comprehensive history of the development of the piano from the monochord to the concert grand player piano" czy "Makers of the Piano: 1820-1860").
Johann Carl Gottlieb Rönisch (Karl Rönisch) urodził się 1814 w Złotoryi pod Legnicą. Związany był z Dreznem. Zasłynął jako budowniczy fortepianów. Miał tytuł Königlich Sächsischer Kommerzienrat und Hofinstrumentenmeister. Zakład w Saksonii, pomimo katastrofalnych zniszczeń w 1945 roku, przetrwał i po rekonstrukcji nadal produkuje fortepiany i pianina. Firma na swojej stronie internetowej szczyci się historią sięgającą 1845 roku
Innym ciekawym budowniczym był Ernest Gabler. Urodził się w Głogowie, a od 1851 roku był w Nowym Jorku. Swój biznes „Ernest Gabler & Bro. Pianos New York” uruchomił w 1854 roku. Pianino z tej firmy w swoich zbiorach ma National Museum of American History (Narodowe Muzeum Historii Amerykańskiej) – przy Instytucie Smithsona, o czym informuje na swojej stronie internetowej.
instrument z wrocławskiej wytwórni fortepianów Johanna Karla Traugotta Berndta, najsłynniejszego obok Seilera z Legnicy producenta na Dolnym Śląsku - Muzeum Miejskie Wrocławia, wystawa "1000 lat Wrocławia"
*************
ciekawostka: to nie jest instrument - to typ telegrafu na wystawie w Muzeum Poczty i Telekomunikacji we Wrocławiu! Klawiatura przypomina trochę układ klawiatury fortepianowej
Pianiści, pianistki, nauczyciele, uczniowie... – Dolny Śląsk
Wiek XIX był bez wątpienia stuleciem fortepianu. Instrument królował w salach koncertowych i salonach. Na Dolnym Śląsku koncertowało i przebywało wielu słynnych pianistów.
Carl Maria von Weber był we Wrocławiu od 1804 roku kierownikiem muzycznym opery. Z kolei w latach 1806–1807 działał na dworze księcia Eugeniusza Wirtemberskiego z Oleśnicy w miejscowości Pokój na Opolszczyźnie. Weber skomponował koncerty fortepianowe oraz kilka sonat i drobnych utworów na fortepian. Więcej o związkach tego muzyka z Śląskiem TUTAJ.
Carl Maria von Weber - tablica pamiątkowa we Wrocławiu
Carl Maria von Weber: Konzertstück für Klavier und Orchester f-Moll op. 79 (YouTube)
Felix Mendelssohn-Bartholdy przeznaczył 300 gouldenów zarobionych podczas charytatywnego koncertu na pomoc dla poszkodowanych z Śląska i Ziemi Kłodzkiej. Z tym regionem związana była jego rodzina. Wuj Nathan Mendelssohn prowadził biznes w Dusznikach-Zdroju oraz w Kłodzku. Młody Felix był w odwiedzinach u krewnych w 1823 roku – w 150. rocznicę śmierci kompozytora w ścianę budynku w uzdrowisku Duszniki-Zdrój, w którym przebywał, wmurowano tablicę pamiątkową. Z pobytem Mendelssohna na Ziemi Kłodzkiej wiąże się też muzyczna legenda. Krąży anegdota, jakoby młody muzyk właśnie podczas odwiedzin w kurorcie skomponował muzykę do pieśni śląskiego poety. Skomponował on wiele utworów na fortepian. Na uwagę zasługują: „Lieder ohne Worte” czy „Variations sérieuses”, oraz 4 koncerty fortepianowe, 2 koncerty na dwa fortepiany i koncert podwójny na fortepian i skrzypce. Więcej na jego temat TUTAJ.
pomnik młodego Felixa w Dusznikach
Mendelssohn, Lieder ohne Worte” (YouTube)
Fryderyk Chopin zalicza się do czołówki kompozytorów muzyki poważnej. W młodości Chopin wraz z rodziną – matką i siostrami – odwiedził Dolny Śląsk. Przebywał i koncertował m.in. w Dusznikach-Zdroju i Wrocławiu. W jego wspomnieniach pojawiają się też nazwy innych miejscowości. Z regionem związany był jego mistrz – Józef Elsner. Chopin skomponował m.in.: dwa koncerty fortepianowe, cykle preludiów, nokturnów, ballad, etiud, mazurków, polonezów itp. oraz kilkanaście pieśni na głos z towarzyszeniem fortepianu. Więcej TUTAJ.
medalion pamiątkowy z wizerunkiem Chopina, Muzeum Miejskie Wrocławia
Dworek Chopina w Dusznikach-Zdroju, gdzie grał wirtuoz i gdzie odbywa się Festiwal Chopinowski, pomnik Chopina w Dusznikach
Chopin: Scherzo No. 2 in B-Flat Minor Op. 31 (YouTube)
Ferenz Liszt, teść Wagnera, genialny pianista i wirtuoz oraz wpływowy kompozytor, gościł na Dolnym Śląsku kilkukrotnie. We Wrocławiu, Legnicy i Głogowie już w 1843 roku. W Lwówku Śląskim w 1856. Jego uczniem był ceniony pianista (jednym z pierwszych, którzy nagrywali muzykę) przełomu XIX i XX wieku, pedagog - Conrad Ansorge z Lubawki (na jego temat TUTAJ). Liszt skomponował m.in. trzy koncerty fortepianowe, Fantazję węgierską i Totentanz, a także cykle etiud i parafraz dzieł innych kompozytorów (w tym Bacha, Berlioza, Chopina, Wagnera). Więcej TUTAJ.
Liszt: Totentanz, S. 525 (YouTube)
pałac w Lwówku Śląskim, gdzie koncertował m.in. Liszt
We Wrocławiu Liszt grał m.in. w Oratorium Marianum, sali koncertowej Uniwersytetu Wrocławskiego
Liszt/Chopin (odwiedzali Dolny Śląsk kilkukrotnie) - Glanes de Woronince S 249 No 2: Mélodies polonaises” - gra Ansorge, uczeń Liszta, urodzony w Lubawce, zabytkowe nagranie z około 1928. Utwór znalazł się na składance CD „Pupils of Liszt”.(YouTube)
Liszt/Chopin (odwiedzali Dolny Śląsk kilkukrotnie) - Glanes de Woronince S 249 No 2: Mélodies polonaises” - gra Ansorge, uczeń Liszta, urodzony w Lubawce, zabytkowe nagranie z około 1928. Utwór znalazł się na składance CD „Pupils of Liszt”.(YouTube)
Liszt: Gaudeamus igitur, S.240, druk: Breslau, za: IMSLP
Johannes Brahms w latach 1874-1881 wielokrotnie bywał i występował w stolicy Dolnego Śląska. Był już wówczas uznanym twórcą i interpretatorem (występował też jako pianista). Za swoją twórczość otrzymał w roku 1879 tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego. W dowód wdzięczności skomponował dla Uniwersytetu Wrocławskiego „Uwerturę Akademicką” (Die Akademische Festouvertüre c-Moll op. 80). Premiera dzieła odbyła się 4 stycznia 1881 roku pod batutą samego Brahmsa we Wrocławiu. Przez Hansa von Bülowa (który również był pianistą, uczniem Liszta, i koncertował na Dolnym Śląsku) Brahms zaliczony został do „Wielkiej Trójcy B”, czyli najważniejszych kompozytorów, obok Bacha i Beethovena. Brahms skomponował dwa koncerty fortepianowe, tria i kwartety fortepianowe, mnóstwo sonat, wariacji i innych kompozycji na fortepian solo. Więcej TUTAJ.
medalion z wizerunkiem Brahmsa, wystawa w Muzeum Sztuki Mieszczańskiej, Muzeum Miejskie Wrocławia w starym ratuszu
Brahms: Variations on a Theme by Haydn, Op.56b (YouTube)
Clara Schumann była prawdziwą legendą romantyzmu, aktywną pianistką koncertową, cenioną krytyczką muzyczną, czynną uczestniczką znamiennej dla XIX-wiecznej kultury muzycznej Europy „wojny romantyków” (konfliktu między starą a nową szkołą kompozytorską). Zasłynęła jako pianistka i interpretatorka i popularyzatorka zwłaszcza dzieł męża, a także Bacha, Chopina oraz Brahmsa, z którym serdecznie się przyjaźniła. Gwiazda salonów brylowała również na Dolnym Śląsku. Koncertowała we Wrocław w 1836 roku podczas tournée z jej ojcem. Później grywała we Wrocławiu jeszcze kilkukrotnie. Była w tym mieście również w 1879 roku, kiedy jej bliski przyjaciel Brahms otrzymał honorowy doktorat Uniwersytetu Wrocławskiego. Jednym ze znanych wizerunków dojrzałej pianistki jest praca Adolpha von Menzela z 1854 roku. Plastyk pochodzący z Wrocławia przedstawił na swoim dziele Clarę Schuman przy fortepianie oraz skrzypka Josepha Joachima. Wiadomo też, że Clara znała się dobrze z rodziną i twórczością Bernharda Scholza, który był w latach 1871-83 kapelmistrzem wrocławskiej orkiestry. Więcej TUTAJ.
Clara Schumann i Joseph Joachim na rysunku Adolpha von Menzela z Wrocławia, wolne media, wikimedia.org
Clara Schumann: Am Strande (YouTube)
Ignacy Jan Paderewski, muzyk, dyplomata i polityk. We Wrocławiu koncertował po raz pierwszy 6 lutego 1891 roku, a następnie jesienią 26 października 1901 roku. Koncerty wybitnego wirtuoza były okazją do manifestacji polskości wśród Polaków mieszających wówczas na Dolnym Śląsku. We Wrocławiu upamiętnia go m.in. popiersie niedaleko Narodowego Forum Muzyki. Ponadto w Muzeum Narodowym we Wrocławiu prezentowany jest jego portret. Więcej TUTAJ.
portret Paderewskiego, namalował Max Wislicenus, profesor Królewskiej Szkoły Sztuki i Przemysłu Artystycznego we Wrocławiu, wystawa w Muzeum Narodowym we Wrocławiu
popiersie Paderewskiego we Wrocławiu
Józef Elsner, nauczyciel Chopina, urodził się w Grodkowie na historycznym Dolnym Śląsku, związany był w II połowie XVIII wieku z Wrocławiem, gdzie się kształcił i był aktywnym uczestnikiem życia muzycznego. Był kompozytorem i pedagogiem. Skomponował kilka kwartetów, sonat i drobnych utworów na fortepian.
Elsner: Rondo a la Krakowiak B-Flat Major (YouTube)
Moritz Moszkowski: Hoffmanns Erzählungen: Barcarole (YouTube)
Hans Guido von Bülow, urodził się 8 stycznia 1830 roku, a zmarł 12 lutego 1894. Był niemieckim dyrygentem , wirtuozem pianistą i kompozytorem. Był uczniem Liszta i Wagnera. Znany z interpretacji dzieł Ludwiga van Beethovena. Dyrygował prawykonaniami dwóch oper wagnerowskich, "Tristana i Izoldy" oraz "Die Meistersinger von Nürnberg". Był także wielbicielem muzyki Fryderyka Chopina. Koncertował we Wrocławiu i Lwówku Śląskim. Kilka jego dzieł ukazało się drukiem we Wrocławiu.
Więcej TUTAJ.
Bülow: Invitation à la Polka, Op.6, Wrocław 1855, za: IMSLP
Curt Prerauer - urodzony w Kamiennej Górze wybitny akompaniator, pianista, dziennikarz muzyczny i popularyzator opery w Australii. Uczestniczył w przygotowaniu prapremiery "Wozzecka" Berga - jednej najważniejszych oper XX wieku. Jego angaż na Festiwalu Wagnerowskim w Bayreuth został anulowany z powodu dojścia faszystów do władzy.
Kurt Masur – wybitny XX-wieczny dyrygent. Urodził się w Brzegu na historycznym Dolnym Śląsku. Naukę muzyki rozpoczął od lekcji fortepianu jeszcze na Dolnym Śląsku podczas II wojny światowej. Więcej TUTAJ.
tablica w bazylice św. Elżbiety we Wrocławiu
Karl Wilhelm Greulich (1796–1837) – niemiecki pianista i organista. Urodził się w Niwnicach (niem. Kunzendorf unter dem Walde) koło Lwówka Śląskiego. W Jeleniej Górze pobierał lekcje organów. Kapelmistrz na dworze Jerzego V, ostatniego króla Hanoweru (był też przez pewien czas drugi w kolejce do brytyjskiego tronu). Greulich napisał m.in. 12 Exercises, Op. 19, dedykowane uczniowi Mozarta - Johannowi Nepomukowi Hummlowi.
Greulich, 12 Exercices pour le piano-forte, 1827, za: IMSLP
Doktor Carl Dorius Johannes Fuchs (również Karl Fuchs) (1838 - 1922) - był niemieckim pianistą, organistą, kompozytorem i muzykologiem. Był uczniem Hansa von Bülowa. Przyjaźnił się z filozofem Fryderykiem Nietzschem, z którym przez wiele lat korespondował. Znał się również z Wagnerem (był autorem recenzji z festiwali wagnerowskich, na których gościł dzięki znajomości z kręgiem kompozytora). Między 1875 a 1879 mieszkał w Jeleniej Górze, gdzie kierował własnym stowarzyszeniem, organizował koncerty oraz sam występował.
Adolph von Henselt (9 maja 1814 w Schwabach - 10 października 1889 w Bad Warmbrunn, czyli Cieplice-Zdrój) - był pierwotnie niemieckim wirtuozem fortepianu i nauczycielem gry na fortepianie. Był uczniem Johanna Nepomuka Hummla (ucznia Mozarta). 24 października 1837 roku ożenił się w Szczawnie-Zdroju na Śląsku z rozwiedzioną Rosalie Vogel (z domu Manger), przyjaciółką Goethego. Od lat 60. XIX wieku, z uwagi na zdrowie, mieszkał w Karkonoszach, w Cieplicach, gdzie zmarł.
Adolf von Henselt - Polka, Op.13/9 (YouTube)
Sophie Menter (-Popper) (29 lipca 1846 - 23 lutego 1918) - była niemiecką pianistką , kompozytorką i nauczycielką muzyki .Poznała Franciszka Liszta, z którym pozostała bliską przyjaciółką. Liszt uznał ją za najlepszą pianistkę swoich czasów. W 1868 roku Sophie Menter została nadworną pianistką księcia Konstantina von Hohenzollern-Hechingen w Lwówku Śląskim. 3 czerwca 1872 roku wyszła za słynnego wiolonczelistę Davida Poppera, którego poznała w Lwówku. Znała się z Czajkowskim , Rubinsteinem. Więcej TUTAJ.
Sophie Menter, wolne media, wikimedia.org
Menter: Mazurka, Op.6 za IMSLP
Sophie Menter - Mazurka, Op. 6 (YouTube)
Zygmunt Noskowski, urodzony 2 maja 1846 roku w Warszawie i tam zmarł 23 lipca 1909 tamże – polski kompozytor. W 1883 roku wystąpił we Wrocławiu. Druk dzieł m.in. w opracowaniu na fortepian u Juliusa Hainauera we Wrocławiu.
wrocławskie wydanie dzieła Noskowskiego w opracowaniu na fortepian, POLONA
Był to wybór ciekawych kontekstów związanych z Dolnym Śląskiem i fortepianem oraz pianistami.
****
polecam inne muzyczne ciekawostki na blogu:
#muzyka
Materiały fotograficzne i tekstowe (jeżeli nie zaznaczono inaczej - np. wolne media, cytat, wskazanie innego autora) należą do autora bloga! Zabraniam powielać i kopiować bez oznaczenia autorstwa. W sprawie użycia komercyjnego, proszę o kontakt.****
Autorem bloga jest dziennikarz, przewodnik, teatrolog, regionalista-amator, bloger od 2011 roku.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz