Zarówno Dolny Śląsk, Sudety, jak i Saksonia pełne są pamiątek związanych z tym wielkim i ciekawym człowiekiem. Warto zwrócić uwagę, że w 2019 roku przypadła 270. rocznica jego urodzin, a w 2020 - 230. rocznica podróży po Śląsku i Sudetach.
Wpływ Goethego na literaturę, naukę oraz sztukę był i nadal jest ogromny. Jego dzieła są wystawiane, ekranizowane, komentowane i analizowane. Także jego życie oraz pamiątki po poecie są ważnymi elementami kultury Europy. Takie miejsca jak Goetheanum dobitnie o tym świadczą. Ale i na polsko-czesko-niemieckim pograniczu nie brakuje ciekawostek i niezwykłych kontekstów.
Dolny Śląsk, Sudety (i nie tylko)
W 1790 roku autor „Cierpienia młodego Wertera” odbył podróż po Śląsku. Zahaczył o wiele ważnych dziś turystycznych hitów (turystyka jako taka dopiero zaczynała rozwijać swoje współczesne formy w regionie). Poeta odwiedził Śnieżkę, ale też i Krzeszów. Co ciekawe wiele lat po jego śmierci (w czasie II wojny światowej) właśnie na strych kościoła w tej wsi trafił tzw. depozyt berliński ze skarbami piśmienniczymi Niemiec. Były to także dzieła Goethego. Obecnie są to zbiory Biblioteki Jagiellońskiej.
strychy krzeszowskiej bazyliki
Mistrz odwiedził też Kamienną Górę, wówczas pruskie miasto, o które w czasie wojny siedmioletniej krwawo walczyli Austriacy. Urodzony w Kamiennej Górze pod koniec XIX wieku Karl Georg Wendriner uznawany był za wybitnego komentatora i znawcę twórczości pisarza z epoki Burzy i Naporu (przełom klasycyzmu i romantyzmu).
wydanie dzieł Goethego w opracowaniu naukowym literaturoznawcy z Kamiennej Góry (google Books)
Materialnymi pamiątkami po wizycie twórcy w górach są tablice poświęcone jego odwiedzinom. Można takie znaleźć m.in. zarówno w skalnych miastach w Teplicach nad Metują, jak i Adršpachu oraz na szczycie Szczelińca Wielkiego. O pobycie mistrza w Lądku-Zdroju informuje plansza w parku. Autor „Ucznia czarnoksiężnika” i „Króla elfów” przebywał też w Świebodzicach pod Książem, co również zostało upamiętnione okolicznościową tablicą.
Synem Ziemi Kłodzkiej był Friedrich Wilhelm Riemer, wydawca i sekretarz Goethego, kolejny obok Wendrinera Dolnoślązak związany z twórczością geniusza z Weimaru. Postać wzorowana na tym nauczycielu jest bohaterem powieści "Lotta w Weimarze" Manna. To literacka kontynuacja losów twórcy "Cierpień młodego Wertera". Bohaterem tej powieści jest też jeszcze jeden autentyczny Dolnoślązak, Ferdynand Heinke - urodzony 8 listopada 1782 roku we Wrocławiu. Był on w związku z Otylią von Pogwisch, która ostatecznie została synową Goethego. Heinke poślubił Charlotte „Lottinę” Werner. Więcej na ten temat TUTAJ.
We Wrocławiu w 1790 Goethe poznał młodą szlachciankę, Henriette von Lüttwitz. Zakochał się w niej, a nawet oświadczył! Na przeszkodzie stanęły obiekcje ojca wybranki serca poety. Nie zgodził się na małżeństwo córki z literatem, rzekomo z powodu braku tytułu szlacheckiego (w rzeczywistości Goethe został nobilitowany przez cesarza kilka lat wcześniej, i używał "von" przed nazwiskiem na mocy patentu z 1782 roku). Henriette wyszła za mąż za innego mężczyznę. Zmarła 9 lat po spotkaniu genialnego poety.
popiersie i tablica, Adršpach
tablica Teplické skály - Skalní brána
park w Lądku-Zdroju
Szczeliniec Wielki w Górach Stołowych, tablice poświęcone Goethemu i Adamsowi
tablica na rynku w Niemczy
Co ciekawe 10 lat po Goethem niemal identyczny szlak przebył i opisał dokładnie podróżnik z Ameryki. Był nim syn ówczesnego prezydenta, John Quincy Adams, który po 25 latach sam został 6. prezydentem, USA. Dziś jego „Listy o Śląsku” są bardziej znanym źródłem niż wspomnienia Goethego z wyprawy po regionie (więcej na ten temat TUTAJ).
Leśne źródło w Sokołowsku w Górach Suchych z cytatem z Goethego: "Ein jeder soll nach seiner Lust genießen,. Für manchen Wandrer soll die Quelle fließen"
Zamieszkiwany do 1945 roku przez Niemców Śląsk jest też pełen odniesień do twórczości pisarza. W Sokołowsku można znaleźć dawne ujęcie wody o nazwie „Leśne źródło” zdobi je nie tylko relief o przyrodniczej treści, ale i cytat z poezji Goethego.
Wycinek z twórczości wielkiego literata znajdziemy też w Jagniątkowie. Tam ścianę tzw. Rajskiej hali Avenariusa w willi noblisty Gerharta Hauptmanna zdobi oprócz ekspresjonistycznych fresków cytat z wiersza „Wędrowca pieśń czasu burzy”.
willa Hauptmanna z freskami i cytatem z Goethego
W gabinecie słynnego sudeckiego pisarza można też znaleźć popiersie jego wielkiego poprzednika. Posągi Goethego zdobiły też często budynki teatralne Śląska. Po wojnie wiele z nich zostało zniszczonych lub zdemontowanych.
popiersie Goethego w gabinecie noblisty Hauptmanna
Koniecznie trzeba też wspomnieć, że literaturoznawcy uznają, że to właśnie na Dolnym Śląsku urodzili się wielcy poprzednicy Goethego. Barokowy poeta Opitz z Bolesławca oraz Günther z Strzegomia. Ten ostatni został pochwalony przez samego Goethego w jego pamiętnikach. Uważa się go za najwybitniejszego liryka przed twórcą „Fausta” (Encyclopædia Britannica) oraz za zapowiedź epoki Burzy i Naporu (więcej na ten temat TUTAJ).
Goethe o Güntherze
Johann Wolfgang von Goethe, Werke: Aus meinem Leben : Dichtung und Wahrheit, 2, Tom 18, 1818 (books.google.pl)
Saksonia
Minna Herzlieb urodziła się 22 maja 1789 roku w Sulechowie, mieście historycznie zaliczanym do Dolnego Śląska. Zmarła 10 lipca 1865 roku w Zgorzelcu, wówczas mieście pruskim, części prowincji Śląsk. Jej grób znajduje się na historycznym cmentarzu w Görlitz, tuż za dzisiejszą granicą polsko-niemiecką. Jako nastolatka spotkała Goethego, wówczas już niemal 60-letniego cenionego liryka! Pisarz był zachwycony młodą damą i podkochiwał się w niej. Pamiątką po tym uczuciu jest jeden z sonetów mistrza. W 9. wersie pojawia się fraza „Lieb Kind, mein artig Herz” (Drogie dziecko, moje miłe serce), która wykorzystuje grę językową z użyciem nazwiska Minny (pierwsze i ostatnie cytowane słowo) (za: „Goethe. Der Mann und das Werk”). To nie koniec. W 1809 roku, kiedy pisarz osiągnął 60 lat, a Minna 20, ukazała się powieść „Die Wahlverwandtschaften” (Powinowactwa z wyboru). Na jej osobie została oparta postać Otylii z tej powieści (za: „Goethe, the Story of a Man”).
Minna Herzlieb urodziła się 22 maja 1789 roku w Sulechowie, mieście historycznie zaliczanym do Dolnego Śląska. Zmarła 10 lipca 1865 roku w Zgorzelcu, wówczas mieście pruskim, części prowincji Śląsk. Jej grób znajduje się na historycznym cmentarzu w Görlitz, tuż za dzisiejszą granicą polsko-niemiecką. Jako nastolatka spotkała Goethego, wówczas już niemal 60-letniego cenionego liryka! Pisarz był zachwycony młodą damą i podkochiwał się w niej. Pamiątką po tym uczuciu jest jeden z sonetów mistrza. W 9. wersie pojawia się fraza „Lieb Kind, mein artig Herz” (Drogie dziecko, moje miłe serce), która wykorzystuje grę językową z użyciem nazwiska Minny (pierwsze i ostatnie cytowane słowo) (za: „Goethe. Der Mann und das Werk”). To nie koniec. W 1809 roku, kiedy pisarz osiągnął 60 lat, a Minna 20, ukazała się powieść „Die Wahlverwandtschaften” (Powinowactwa z wyboru). Na jej osobie została oparta postać Otylii z tej powieści (za: „Goethe, the Story of a Man”).
grób Dolnoślązaczki, miłości i Muzy Goethego, Minny Herzlieb w Görlitz
Goethe w młodości studiował w Lipsku. Tam jego nauczycielem był Johann Heinrich Winckler, pionier badania piorunów (więcej na jego temat TUTAJ), kolega Bacha i uczeń wybitnego naukowca z Kamiennej Góry. Pochodzącego z okolic Lubania badacza Goethe wspominał później w swoich pracach naukowych.
Właśnie w czasach studenckich pisarz zetknął się z tematem Fausta, naukowca, który zwątpił w wiedzę. W słynnej lipskiej piwnicy Auerbacha dzieje się część akcji I części dramatu (więcej na ten temat TUTAJ).
Auerbachs Keller w Lipsku - pomniki Fausta z Mefistofelesem oraz studentów, a także szyld
Warto podkreślić, że w 2019 roku obchodzimy też 190. rocznicę premiery tego niezwykle istotnego dla sztuki dramatu (więcej na ten temat TUTAJ). Spektakle odbyły się w 80. rocznicę urodzin mistrza. W lipskiej inscenizacji udział wzięła starsza siostra kompozytora Ryszarda Wagnera. Wystąpiła jako Małgorzata. Wagner pod wpływem tego spektaklu napisał uwerturę inspirowaną dziełem Goethego. W Saksonii znajdziemy też posągi pisarza. Jego postać zdobi m.in. fasadę Semperoper w Dreźnie.
posąg Goethego na fasadzie Semperoper, gmach wzniósł architekt, który był synem Dolnoślązaka. W budynku pracował Wagner
Związki Wagnera z Goethem na tym się nie kończą. Rok po 100. rocznicy urodzin pisarza, dokładnie w dniu jego urodzin - 28 sierpnia, odbyła się w Weimarze, w teatrze Goethego, premiera "Lohengrina", opery romantycznej Wagnera, którą komponował z zamiarem wystawienia właśnie w Semperoper w Dreźnie. Co ciekawe głównym wykonawcą miał być czeski tenor, przyjaciel Wagnera, który urodził się w... Teplicach nad Metują 17 lat po tym, jak miasteczko odwiedził Goethe (więcej na ten temat TUTAJ).
Twórczość Goethego zresztą jest silnie obecna w muzyce. Począwszy od pieśni Schuberta, przez opery (Radziwiłł, Gounod, Berlioz) po VIII Symfonię Mahlera i pieśni Straussa.
Schubert - Heidenroslein, Op. 3, No. 3, D. 257 , wiersz z tłumaczeniem i zdjęcia z bloga
Warto wspomnieć, że wielu komentatorów dopatruje się też postaci Goethego w obrazie „Wędrowiec nad morzem mgły” Friedricha. Górski pejzaż Saskiej Szwajcarii doskonale koresponduje z klimatem wielu ballad i dramatów Goethego (więcej na ten temat TUTAJ).
******
Ostatnimi słowami Goethego miało być zdanie „Więcej światła” - które jest dwojako interpretowane przez komentatorów. Zarówno jako wezwanie do racjonalizmu, jak i prozaiczna prośba o uchylenie zasłon.
Rok 2019 i 2020 to na pewno dobry czas, by udać się w wędrówkę szlakiem Goethego i w poszukiwaniu miejsc związanych z jego twórczością.
Goethe w labiryncie Skalnego Miasta, Adršpašské skály
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz